Şahmat terminlərinin lüğəti — Şahmat ədəbiyyatında tez-tez rast gəlinən əsas şahmat anlayışları və terminləri verilir.
- Cənub qambiti — İlk dəfə olaraq 1867-ci ildə danimarkalı usta Fromen və isveç şahmatçısı Lindek tərəfindən praktikaya tətbiq edilmişdir.
- Cinah — Şahmat taxtasının bir hissəsi sol cinah ağlar üçün vəzir, qaralar üçn isə şah cinahı adlandırılır.
- Çevrilən piyada — Sonuncu xanaya çataraq şahdan başqa istənilən fiqura çevrilən piyadaya deyilir.
- Çəngəl — Piyadanın və ya atın eyni vaxtda iki fiqura və ya piyadaya hücumu.
- Daimi şah — "Şah"ların ardıcıl seriyasıdır ki, şah özünə sığınacaq tapa bilmir.
- Dəyirman — Topun və filin iştirakı ilə açıq silsilə şahlar elan edən kombinasiyanın adı.
- Dəyişmə — Bir-birinə bərabər olan fiqurların dəyişməsi gedişidir.
- Düzgün olmayan başlanğıc — Bir sıra az işlənən və nəzəriyyəcə zəif işlədilmiş başlanğıcların (1.d3-Andersson debütü; 1.e3-van Kruysa debütü; 1.c3-Saraqossa başlanğıcı; 1.d3-Mizes başlanğıcı) və adsız başlanğıcların (1.b3, 1. Ac3, 1.g4, 1. Ah3 və s.) ümumi adı.
- Endşpil — Şahmat oyununun sonluq hissəsi belə adlanır. Başlıca xüsusiyyəti odur ki, taxta üzərində fiqurlar az olur.
- Fiqurların qarşılıqlı əlaqəsi — Şahmat mübarizəsinin mühüm strateji prinsipi olaraq vahid plana tabe olan fiqurların dəyişdirilməsidir.
- Götürmə — Taxta üzərindən rəqibin fiqurunu və ya piyadasını çıxarmaq. Bu zaman oyunçu fiqurunu və ya piyadanı rəqibin fiqurunun və ya piyadasının tutduğu xanaya qoyur.
Həmlə — Konkret məqsədə nail olmaq üçün bir və ya bir neçə gediş həmlə adlanır.
- İki at müdafiəsi — İtalyan şahmatçısı və nəzəriyyəçisi D. Polerianın əlyazmalarında təsadüf olunur.
- İkiqat şah — Eyni vaxtda iki fiqurun şaha təhlükə törətməsi.
- Köhnə hind başlanğıcı — Bu debütü ilk dəfə olaraq XIX əsrdə tətbiq edən Hindistan şahmatçılarının şərəfinə adlandırılmışdır.
Qədim hind müdafiəsi — Bu debüt qədimdən məlumdur və K. Yanişin əsərlərində xatırlanır.
- Macarıstan görüşü — 1842–1845-ci illərdə macar şahmatçılarının yazışma ilə Paris komandası ilə oynadığı görüşün şərəfinə adlandırılmışdır.
- Oppozisiya — Bu, şahların elə bir yerləşməsidir ki, şaquli, üfüqi, yaxud diaqonal xəttlər üzrə onların arasındakı xanaların sayı tək olsun.
- Reti debütü — Nəzəri cəhətdən yaradan və onu sistematik olaraq praktikasında tətbiq edən çex qrosmeysterinin şərəfinə adlandırılmışdır.
- Təcrid olunmuş piyada — Mürəkkəb şaquli xəttlərdə öz piyadası olmayan piyada.
- Vyana görüşü — XIX əsrdə Qampenin başçılığı altında bir qrup Vyana şahmatçısı tərəfindən işlənmişdir.