Gəlir effekti

Gəlir effekti —- bir əmtəənin ucuzlaşması nəticəsində, real pul artır və bunun nəticəsində qalan pulun başqa bir əmtəəyə yönəldilməsidir..^[1] İqtisadiyyatda gəlir effekti real gəlirin dəyişməsi nəticəsində istehlakın dəyişməsi kimi müəyyən edilə bilər. Bu gəlir dəyişikliyi iki mənbədən birindən yarana bilər: xarici mənbələrdən və ya pulun xərcləndiyi malın qiymətində azalma (və ya artım) ilə sərbəst buraxılan (və ya hopdurulmuş) gəlirdən. Mövcud gəlirdə əvvəlki dəyişikliyin təsiri bu məqalənin qalan hissəsində müzakirə olunan gəlir-istehlak əyrisi ilə təsvir edilir, qiymətin aşağı düşməsi ilə mövcud gəlirin azad edilməsinin təsiri isə onun müşayiətedici təsiri ilə birlikdə müzakirə edilir. Məsələn, əgər istehlakçı öz gəlirinin yarısını təkcə çörəyə xərcləyirsə, çörəyin qiymətinin əlli faiz ucuzlaşması onun istifadəsində olan pulu həmin məbləğdə xərcləyə biləcəyi qədər artıracaq, yəni eyni məbləğə daha çox çörək və ya başqa bir şey ala biləcək. İstehlakçının üstünlükləri, pul gəlirləri və qiymətləri istehlakçının optimallaşdırılması probleminin həllində mühüm rol oynayır (büdcə məhdudiyyəti şəraitində onların faydalılığını maksimuma çatdırmaq üçün müxtəlif malların nə qədər istehlak ediləcəyini seçmək). İstehlakçı davranışının müqayisəli statikası ekzogen və ya müstəqil dəyişənlərdəki dəyişikliklərin (xüsusilə istehlakçıların qiymətləri və pul gəlirləri) endogen və ya asılı dəyişənlərin (istehlakçının mallara tələbləri) seçilmiş qiymətlərinə təsirini araşdırır. İstehlakçının gəliri sabit saxlanılan qiymətlərlə artdıqda, istehlakçının seçdiyi optimal paket, onlar üçün mövcud olan mümkün dəst dəyişdikcə dəyişir. Gəlir-istehlak əyrisi gəlir artdıqca büdcə məhdudiyyətini kənara çıxararaq qiymətlər sabit saxlanılmaqla, müxtəlif büdcə məhdudiyyətləri xətləri ilə laqeydlik əyrilərinin toxunma nöqtələrinin məcmusudur.

İstehlakçı nəzəriyyəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gəlir effekti alıcılıq qabiliyyətinin dəyişməsi ilə müşahidə olunan bir hadisədir. Bu, real gəlirdə dəyişiklik nəticəsində tələb olunan kəmiyyət dəyişikliyini ortaya qoyur. Soldakı şəkil 1, qiymətləri müvafiq olaraq p1 və p2 olan iki X1 və X2 malının istehlakçısının istehlak modellərini göstərir. İlkin paket X*, B1 büdcə xəttində istehlakçı tərəfindən seçilən paketdir. İstehlakçının pul gəlirinin p1 və p2 sabiti ilə artması büdcə xəttini özünə paralel olaraq xaricə doğru dəyişəcək.

Şəkildə bu o deməkdir ki, istehlakçının pul gəlirindəki dəyişiklik B1 büdcə xəttini özünə paralel olaraq X paketinin seçiləcəyi B2-yə keçirəcək. Yenə istehlakçının pul gəlirindəki artım B2 büdcə xəttini özünə paralel olaraq B3-ə doğru itələyəcək, burada X" paketi seçiləcək paket olacaq. Beləliklə, demək olar ki, istehlakçıların gəlirlərinin dəyişməsi və qiymətlərin sabit qalması ilə gəlir istehlak əyrisini optimal nöqtələr toplusu kimi izləmək olar.

Müxtəlif növ mallar üçün[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəkil 1-in köməyi ilə təsvir olunan vəziyyətdə həm X1, həm də X2 normal mallardır, bu halda pul gəliri artdıqca əmtəə tələbi də artır. Bununla belə, istehlakçının fərqli üstünlükləri varsa, onun B2 büdcə xəttində X0 və ya X+ seçmək imkanı var. İstehlakçının gəliri artdıqca və istehlakçı X' əvəzinə X0-ı seçdikdə, yəni istehlakçının laqeydlik əyrisi I2 deyil, I4 olarsa, X1-ə tələb azalacaq. Bu halda, X1 aşağı mal adlandırılacaq, yəni X1 malına tələb istehlakçının gəlirinin artması ilə azalır. Beləliklə, istehlakçının gəlirinin artması onun əmtəə tələbinin artmasına, azalmasına və ya heç dəyişməməsinə səbəb ola bilər. Burada qeyd etmək vacibdir ki, istehlakçının üstünlükləri haqqında bilik, müəyyən bir malın aşağı və ya normal olduğunu proqnozlaşdırmaq üçün vacibdir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]