Gənclərin işsizliyi

Gənclərin işsizliyi — əhalinin marjinal işsizliyinin növlərindən biri. Bu göstərici həm gənclərin ümumi sosial vəziyyətinin göstəricisi, həm də onların müəyyən zaman kəsiyində əmək bazarına uyğunlaşmasının göstəricisi kimi çıxış edə bilər. Gənclərin əmək bazarında xeyli az təcrübəyə malik olduğunu nəzərə alsaq, iqtisadi qeyri-sabitlik, böhran və tənəzzül dövrlərində gənc mütəxəssislərin əmək bazarına inteqrasiyası prosesi xeyli pisləşir. Məhz bu dövrdə gənclərin işsizliyi göstəricisinə ən çox maraq müşahidə olunur^[2].

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (2014-cü ilin yanvar ayı) hesabatında təqdim olunan məlumatlara əsasən, 2013-cü ildə 15-24 yaş arası təxminən 74,5 milyon gənc işsiz olub ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə təxminən 1 milyon nəfər çoxdur. Qlobal gənclər arasında işsizlik səviyyəsi bütün zamanların ən yüksək səviyyəsinə çataraq 13,1% təşkil edir ki, bu da böyüklər arasında işsizlik səviyyəsindən demək olar ki, üç dəfə çoxdur. BƏT-in hesabatında bildirilir ki, gənclər arasında işsizliyin böyüklər arasında işsizliyə nisbəti tarixi maksimuma çatıb^[3].

BƏT-in məlumatına görə, 2020-ci ildə 15-24 yaşlı gənclər arasında qlobal orta işsizlik səviyyəsi yaşlı insanlar üçün 3,7% olduğu halda, 8,7% təşkil edib^[4]. Mütəxəssislər bununla bağlı “itirilmiş nəslin” yaranması riskinin olduğu qənaətindədirlər. Gənclər arasında işsizlik səviyyəsi 2021-ci ildə də artmağa davam etdi. Ekspertlərin fikrincə, onun azalması yalnız 2023-cü ildə baş verəcək^[5].

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) məlumatına görə, 2010-cu ildə gənclər arasında işsizlik səviyyəsi 81,2 milyon nəfər^[6] və ya dünya əhalisinin 13,1%-ni təşkil edib. Bir sıra tarixi və mədəni səbəblərə görə^[7], bir sıra ölkələrdə (və ya onların regionlarında) gənclər arasında işsizliyin yüksək səviyyədə olması tarixi mövcuddur. Gənclərin məşğulluğu baxımından onların ən çətin sayılmasının səbəbi də budur^[8]. Avrozona üzv dövlətlərində Yunanıstan, İtaliya və Portuqaliyada gənclər arasında işsizliyin səviyyəsi davamlı olaraq yüksəkdir. 2011-ci ilin sonu və 2012-ci ilin əvvəlində göstərici ola bilər^[9]. Yunanıstan və İspaniyada 60%^[10] təşkil edib^[11]. Ayrı-seçkilik riskinin yüksək olması səbəbindən irqi, dil və cinsi azlıqların gənc nümayəndələri əmək bazarında xüsusilə həssasdırlar. İşsizlik dərəcələri ölkəyə görə dəyişə bilər. Adətən 18-24, 16-24 və/və ya 15-24 yaşlarda ölçülür. Həmçinin Rusiyada 15-24 yaş qrupu ilə yanaşı, 20-34 yaş ^[12] qrupu da çox vaxt nəzərə alınır.

Almaniya kansleri Angela Merkel 2013-cü ilin iyul ayında The Guardian-a verdiyi müsahibədə gənclərin işsizliyinin "hazırda Avropanın üzləşdiyi ən aktual problemlərdən biri olduğunu" söylədi. Avropada 25 yaşa qədər gənclər 5 milyondan çox işsizin payına düşür^[13].

2012-ci ilin oktyabrında Peterson Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar İnstitutunda professor vəzifəsində çalışan Ceykob Kirkeqaard Avropada gənclər arasında işsizlik böhranının olmadığını bəyan etdi. O, göstərdiyi yüksək işsizlik səviyyəsini inkişaf etmiş ölkələrdə gənclərin çox vaxt əmək bazarını kifayət qədər gec tərk etməsi ilə izah edir. Onun hesablamaları göstərir ki, ümumi rəqəmlər o qədər də qorxulu deyil və Avropada ciddi sosial iğtişaşların olmamasını izah etməyə kömək edir. Göründüyü kimi, Avropada imkanı olan gənclər iş tapa bilmədiklərindən daha uzun müddət oxumağa üstünlük verirlər. Buna əsaslanaraq, Kirkeqaard hesab edir ki, "Avropanın itirilmiş nəsli haqqında danışmağa dəyməz"^[14].

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 2014-cü ilin yanvar ayı hesabatına əsasən, gənclər arasında işsizlik nisbəti Yaxın Şərq və Şimali Afrikada, həmçinin Latın Amerikası, Karib hövzəsi və Avropanın bəzi bölgələrində ən yüksəkdir. Statistikaya görə, Rusiyada gənclər arasında işsizlik səviyyəsi təxminən 14% təşkil edir ki, bu da ölkə iqtisadiyyatı üçün orta göstəricidən demək olar ki, üç dəfə yüksəkdir^[15].

2020-ci ildə koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar dünyanın bir çox ölkəsində gənclər arasında işsizliyin artması qeydə alınsa da, bunun müxtəlif çalarları var idi.