Hüseyn Vəlioğlu (türk. Hüseyin Velioğlu), əsl adı Hüseyn Durmaz (türk. Hüseyin Durmaz; 1952 – 17 yanvar 2000) — kürdəsilli Türkiyə islamçısı, "Kürd Hizbullahı"nın lideri. Vəlioğlu bu təşkilatın qanadlarından birinə rəhbərlik edirdi. O, 17 yanvar 2000-ci ildə İstanbulun Bəykoz rayonunda polisin keçirdiyi əməliyyatda öldürülmüşdür.
| Hüseyn Vəlioğlu | |
|---|---|
| türk. Hüseyin Velioğlu | |
| Doğum tarixi | 1952 |
| Vəfat tarixi | 17 yanvar 2000 |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | imam |
Velioğlu 1952-ci il yanvarın 1-də Batman vilayətinin Gercüş rayonunun Bağözü kəndində Kurmanci ləhcəsində danışan Habəzbəni qəbiləsindən kürd ailəsində anadan olub.[1][2][3] Osman və Fatimə Durmazdan 5 uşağın ən kiçiyi olaraq dünyaya gəlib.[4] O, Durmazı özünün qanuni soyadı kimi yox, Türk Soyadı Qanunu zamanı türkləşmənin izi kimi görüb və 1978-ci ildə qanuni olaraq soyadını Velioğlu. Onun ailəsi kürdlər arasında “Mala Weli” (“Velinin evi”) kimi tanınırdı. Veli onun ata tərəfdən babası idi.[5]
O, daha çox millətçi oldu və bacardığı qədər Kürd tarixini öyrənməyə başladı. Xüsusilə coğrafiyada çox bilik əldə etdi və Kürdüstandakı bütün "dağları, dərələri, meşələri, yolları, kəndləri, tarixi yerləri", eləcə də kürd tayfalarını və onların yaşadıqları yerləri bilən kimi təsvir edildi.[6] O, hətta kürd dilçiliyini öyrənib və müxtəlif kürd dialektləri, onların danışıldığı yerlər və onların tarixi haqqında çox şey bilirdi.[7]
Vəlioğlu və Abdullah Öcalan Ankara Universitetinin Siyasi Elmlər Fakültəsində sinif yoldaşları olublar.[8] 1978-ci ildə hələ universitet tələbəsi ikən ailə həyatı qurub, 7 oğlu, 4 qızı olub.[9] Vəlioğlu universitetdə oxuyarkən 1978-ci ildə Türkiyə Milli Tələbə Birliyinə (MTTB) üzv olub, 1980-ci ildə isə ondan ayrılıb.[10][11] MTTB 1946-cı ildən 1960-cı ilə qədər türk millətçi, 1960-cı illərdə türk-islam millətçisi, 1970-ci ildən 1980-ci il çevrilişindən sonra bağlanana qədər isə tam islamçı təşkilat olub.[12][13]
Velioğlu iddia edib ki, kürd separatizmi türk və ərəb millətçiliyi kimi haqsız və əsassız millətçi hərəkat deyil, tam hüquqdur. Dörd ölkədə də kürd separatçı hərəkatlarına dəstək verərkən, əsasən Türkiyəyə diqqət yetirib. O, iddia edib ki, kürdlərin millətçi olması və separatizmə üstünlük verməsi lazımdır, çünki kürdlərin düşmənləri heç vaxt millətçiliklərindən əl çəkməyəcəklər və kürdlərə zülm etməyə davam edəcəklər. Velioğlu kürdləri türklərə tabe olmamağa, türkcə danışmamağa, Türkiyəyə sadiq olmamağa, türklərin dediklərinə inanmamağa çağırıb. O, həmçinin iddia edib ki, kürdlərin düşmənlərinin də müsəlman olması kürdlərin təslim olması və vəziyyətlərini qəbul etməsi üçün səbəb deyil. O, həmçinin müstəqil Kürdüstanın ilk növbədə müsəlman dövlətləri ilə yaxşı münasibətlər qurmağa, sonra isə qeyri-müsəlman ölkələrə diqqət ayırmağa çağırıb.[14][15][16]
O, Kürd Hizbullahına rəhbərlik etdiyi müddətdə müxtəlif vaxtlarda Türkiyəyə qarşı PKK ilə vahid cəbhə yaratmağa cəhd göstərsə də, əsasən PKK-nın istəksizliyi nəticəsində uğursuzluğa düçar olub.[17][18][19][20] PKK-ya qarşı döyüşməkdən imtina etməsinə baxmayaraq, PKK-nın Hizbullaha qarşı təkrar hücumlarından sonra qarşıdurma başlayıb.[21] O, PKK ilə Hizbullah arasındakı düşmənçiliyə nifrət edirdi və münaqişənin sona çatması üçün Hizbullaha yalnız özünümüdafiə məqsədilə PKK ilə vuruşmağı əmr etmək, PKK hücumlarından sonra qisas almamaq kimi çoxlu səylər göstərmişdir. O, münaqişənin yalnız Türkiyənin xeyrinə olduğunu və bundan qaçmaq lazım olduğunu iddia edib.[22] Təqaüdçü JİTEM agentinin sözlərinə görə, Türkiyə Hizbullaha PKK-ya qarşı yardım təklif etmişdi, lakin Velioğlu bunu rədd etsə də, Türkiyəyə nifrətini və Hizbullah ilə PKK arasında sülhə olan nikbinliyini təkrarladı.[23] 1998-ci ilə qədər rəsmi atəşkəs olmasa da, Hizbullah ilə PKK arasında toqquşmalar 1995-ci ildə sona çatdı.[22][24]
Velioğlu Abdullah Öcalanın həbsindən sonra Türkiyədə ən çox axtarılan şəxs olub.[19][20] Velioğlu kürd etnomillətçisi idi və müstəqil Kürd dövlətinə istəyirdi, Öcalan isə millətçiliyə qarşı çıxıb, demokratik konfederalizmə, multikulturalizmə, beynəlmiləlçiliyə üstünlük verir və Türkiyə daxilində muxtariyyət istəyirdi.[25][26][27][28][29][30] Velioğlu ilə Öcalan arasında münaqişənin əsas səbəbi Türkiyədə kürd hərəkatının liderinin kim olması ilə bağlı mübahisə olub.[31] Velioğlu və Öcalan barışmağa başladılar və hər iki karyeralarının sonuna yaxın bir-birləri ilə yaxşı münasibətdə oldular.[18]
Velioğlu 1987-ci ildə Kürdüstanı müstəqil bir ölkə kimi formalaşdırmaq məqsədi ilə irəliləyərək Kürd Hizbullahını qurdu.[11][32] Velioğlu ardıcıllarına kürdcə danışmağın vacibliyini vurğulayaraq, onların bölgəsini “Cənub-Şərqi Anadolu” yerinə “Şimali Kürdüstan” adlandırmağın vacibliyini vurğulayıb.[33] Velioğlu gündəlik həyatında Kurmanci kürdcə danışırdı, hətta yoldaşları onunla türkcə danışanda kürdcə cavab verərdi.[34][35] Vəlioğlu məqsədlərinə çatmaqda çox ifrat idi və hətta tamamilə kürdcə danışan nəsil yetişdirmək üçün qadınlara türkcə danışmağı qadağan etdi.[36]
Velioğlu çox bacarıqlı olması ilə tanınırdı. O, Türkiyədə ən çox axtarılan şəxs olmasına baxmayaraq, səlahiyyətlilərdən müvəffəqiyyətlə yayındı və başqa ölkələrə səyahət edərkən heç vaxt tutulmadı.[37][38]
Vəlioğlu tez-tez İrana da gedirdi.[39][40] İran 1996-cı ildə Əli Xamenei ilə din mövzusunda mübahisə etdikdən sonra Velioğlunu dəstəkləməyi dayandırıb. Vəlioğlu Xameneinin onu şiə İslamına çevirmək üçün çox israrlı olduğunu iddia etdi, Velioğlu bunu rədd etdi və Şafii olduğunu təkrarladı.[41][42] Velioğlu sünnilərlə şiələr arasında məzhəb ayrı-seçkiliyindən çəkinərək “şiələri müsəlman və qardaş kimi tanıyırıq” dedi.[43]
1998-ci ildə İraq Kürdüstanına səfər edən Velioğlu Kürdüstan İslam Hərəkatının lideri Osman Əbdüləzizdən hərbi və siyasi təhsil alıb.[8] Velioğlu həmçinin Ədhəm Bərzanidən təlim almaq üçün 300 kürd Hizbullah döyüşçüsü ilə birlikdə Soran şəhərinə gedib.[44]
17 yanvar 2000-ci ildə Velioğlu səhər saat 1:30 radələrində dua etmək üçün oyandı və oyaq qaldı. Evdə Hizbullahın digər yüksək rütbəli üzvləri də olub. Asr namazını qıldıqdan az sonra türk polisinin qapını döydüyünü eşidiblər. Velioğlu dostlarına Kalaşnikov tüfənglərini götürmələrini söylədi və onlar polisi vurmaq üçün qapının yanında növbəyə düzüldülər. Velioğlu cəbhədə idi. Qapını sındıran polislər güllələrlə qarşılaşıb və Velioğlu və bir dostu dünyasını dəyişənə qədər atışma davam edib. Vəlioğlunun öldürüldüyünü görən polis sürətlə geri qayıdaraq qalan iki Hizbullah üzvünü həbs etmədən oradan ayrılıb.[45][46] Velioğlunun yaxın dostu Edip Gümüş, Velioğlunun ölümündən əvvəl tez-tez “İnşallah düşmənin əlindən sağ qalmayacağam” deyəcəyini iddia edib.[47] Türk cənazəçilər onun cəsədini hazırlamaqdan imtina etdilər və 20 gün sonra dəfn olunana qədər meyitxanada tərk edildi və dəfn zamanı tərəfdarları ilə türk polisi arasında toqquşma oldu.[48] Velioğlu Batmanda dəfn edilib və onun qəbrini tərəfdarları tez-tez ziyarət edir, orada onu yad edir və kürdcə oxuyurlar.[49] Vəlioğlunun tərəfdarları onu “Şehid Rehber” (kürdcə “şəhid lider”) adlandırırdılar.[50]
2016-cı ildə Cübbeli Ahmetin Hüseyn Velioğlunu təhqir etdiyi və Kürd Hizbullahının qəzəbinə səbəb olduğu iddia edildi.[51]