Haisla dili

Haisla dili — Haisla dili, Kanadanın Britaniya Kolumbiyası əyalətinin qərb sahillərində yaşayan Haisla xalqı tərəfindən danışılan yerli bir dil. Haisla dili, Vakaşan dil ailəsinə aid olub, əsasən Haisla icmasının mədəniyyətinin və irsinin vacib bir parçasıdır. Vakaşan dil ailəsinə həmçinin digər yerli dillər də daxildir.[2]

Haisla dili
Ölkə
Təsnifatı
indigenous language[vd]
Indigenous languages of the Americas[vd]
indigenous language of North America[vd]
Vakaş dilləri
Haisla dili
Dil kodları
ISO 639-1 —
ISO 639-2 —
ISO 639-3 has
Dilin strukturlarının dünya atlası hsl
Atlas of the World’s Languages in Danger 260
Ethnologue has
ELCat 2385
IETF has
Glottolog hais1244

Haisla dilinin xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Haisla dilində bir sıra unikal səs xüsusiyyətləri vardır. Bu dil, boğaz səslərinin və qeyri-adi tələffüz variantlarının geniş istifadəsi ilə tanınır. Tələffüzü xüsusilə mürəkkəb olan bu səslər digər dillərdən fərqli olan bir fonoloji sistem yaradır.

Haisla dili iki əsas dialektə malikdir: Kitamaat (Kitaamat): Haisla icmasının Kitamaat kəndində danışılan əsas dialektdir. Gitqaat (Gitxaala): Haisla ilə əlaqəli, lakin fərqli xüsusiyyətlərə malik olan bir dialektdir. Gitqaat xalqı tərəfindən danışılır. Haisla dilində morfologiya (yəni söz quruluşu) yüksək dərəcədə mürəkkəbdir və çoxlu sayda şəkilçilərdən istifadə edilir. Həmçinin, dilindəki sözlər çox vaxt ifadəni tam şəkildə vermək üçün müxtəlif şəkilçilərlə dəyişdirilir. Bu, bir söz daxilində həm məsdər, həm də əmr formalarını birləşdirməyə imkan yaradır.[3] Haisla dili, Haisla xalqının mədəniyyətinin qorunması və davamlılığı üçün vacib bir rol oynayır. Dil vasitəsilə yerli nağıllar, mahnılar, ənənələr və tarixi bilgilər yeni nəsillərə ötürülür. Bu səbəbdən Haisla dili, Haisla xalqının öz kimliyini və mədəni dəyərlərini yaşatmasında mühüm vasitədir.[4]

Dilin müasir vəziyyəti və qorunması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Haisla dili, məhdud sayda danışanı olduğundan təhlükə altındadır və UNESCO tərəfindən "yox olmaq üzrə olan dillər" siyahısına daxil edilib. Britaniya Kolumbiyasında dilin yaşaması üçün bir sıra təşəbbüslər mövcuddur. Haisla dili dərsləri, dil öyrətmə proqramları və yaşlı nəsildən gənc nəsilə ötürmə layihələri bu dili qorumaq məqsədi daşıyır.[5] Beləliklə, Haisla dili, Kanadanın zəngin yerli dil irsinin bir hissəsidir və onun qorunması, yerli dillərin və mədəniyyətlərin yaşadılması üçün vacibdir.[6][7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 ScriptSource - Canada.
  2. ↑ Lincoln & Rath, Neville J., John C. Kitlope və Kitimaatın Haisla dilinin fonologiyası, lüğəti və köklərinin və leksik törəmələrinin siyahısı, B. C. Cild 1. Ottava: Kanada Milli Muzeyləri. 1986.
  3. ↑ Emmon, Bach. "On The Surface Verb q'ay'ai| qela". Linguistics and Philosophy. 25 (5–6). December 2002: 531–544. doi:10.1023/A:1020826425563.
  4. ↑ Fortescue, Michael. "Drift and the Grammaticalization Divide between Northern and Southern Wakashan". International Journal of American Linguistics. 72 (3). July 2006: 295–324. doi:10.1086/509488.
  5. ↑ Bach, Emmon. "Lesson 5: K̕eci ziqa!". University of Massachusetts. §5.4 Historical Note: Chinook Jargon. 14 aprel 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 aprel 2014.
  6. ↑ Mithun, M. Müxtəlifliyə inteqrasiya yanaşmaları: Şimal-qərb sahilində arqument strukturu // Dildə müxtəliflik: perspektivlər və təsirlər. 2007.
  7. ↑ Miyaoka, Osahito. Sakit okean hövzəsinin itən dilləri. Oxford: Oxford University Press. 424–428.