Hesablama arqumenti

Lüdviq fon Mizes
Fridrix fon Hayek

Hesablama arqumenti (ing. economic calculation problem) — planlı iqtisadiyyatın tənqidi növlərindən biridir. İlk dəfə 1920-ci ildə Lüdviq fon Mizes tərəfindən təklif edilmiş və daha sonra Fridrix Hayek[1][2] tərəfindən ətraflı şəkildə tədqiq edilmişdir. İqtisadiyyatda resursların rasional bölüşdürülməsi probleminə aiddir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bu problem tələb və təklif mexanizmindən istifadə etməklə həll edilir ki, bu zaman insanlar mal və ya xidmətlərin onlar üçün pul ödəmək istəyi ilə dəqiq necə bölüşdürüləcəyinə qərar vermək imkanı əldə edirlər. Beləliklə, məhsulun qiyməti tələb və təklif balansı haqqında bütün zəruri məlumatları ehtiva edir ki, bu da yaranan profisit və çatışmazlıqları düzəltməyə imkan verir. Mises və Hayek bu mexanizmin yeganə mümkün olduğunu və bazar qiymətləri vasitəsilə əldə edilən məlumatların olmaması səbəbindən sosializmin resursları rasional şəkildə bölüşdürmək qabiliyyətinə malik olmadığını iddia edirlər. Bu arqumenti dəstəkləyənlər hesab edirlər ki, bu, planlı iqtisadiyyatın işləməməsinin sübutudur. Bu məsələ 1920–1930-cu illərdə iqtisadi nəzəriyyədə qızğın müzakirə olunurdu.

Lüdviq fon Mizes özünün "Sosialist Birliyində İqtisadi Hesablamalar" kitabında iddia edirdi ki, qıtlıq istənilən sosialist iqtisadiyyatının mühüm xüsusiyyətidir, çünki bütün istehsal vasitələri dövlətin mülkiyyətindədirsə, onda istehsal vasitələrinə rasional qiymətlər əldə etməyin heç bir yolu yoxdur. istehsal, çünki onların qiymətləri, istehlak mallarının qiymətlərindən fərqli olaraq, şüurlu mübadilənin nəticəsi deyil, sadəcə olaraq, bu vəsaitlərin daxili transferinin xarakterik xüsusiyyətidir. Beləliklə, istehsal vasitələrinin qiymətləndirilməsi qeyri-mümkün olur ki, bu da planlaşdırma orqanının resursları rasional bölüşdürmək imkanından məhrum olması deməkdir.[1] O, iddia edirdi ki: "…sosialist iqtisadiyyatında rasional iqtisadi fəaliyyət mümkün deyil"[1]. Bu tənqid onun tərəfindən 1922-ci ildə "Sosializm, iqtisadi və sosioloji təhlil" kitabında daha dolğun işlənib.

Nəzəriyyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fərqli məhsulların müqayisəsi Kapital və əmək çox heterojen olduğundan (yəni fiziki məhsuldarlığı əsaslı şəkildə müəyyən edən müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir), iqtisadi hesablamalar onların bütün formalarını müqayisə etmək üçün müəyyən ümumi əsas tələb edir.

Pul universal mübadilə vasitəsi olmaqla, müxtəlif malların qiymətlərini təhlil etməyi çox asanlaşdırır — daha ucuz olanlar, bütün digər şeylər bərabər olduqda, daha çox üstünlük verilir. Bu sözdə qiymət siqnal funksiyasıdır. Eyni zamanda, məhdud pul məhsuldan həddindən artıq istifadənin qarşısını alır.

Pulun olmadığı şəraitdə qeyri-bazar sosializmində müxtəlif malları və müxtəlif istehsal üsullarının səmərəliliyini asanlıqla müqayisə etmək vasitəsi yoxdur. Bu sistem çərçivəsində onların hər biri üçün ayrı-ayrılıqda iqtisadi hesablamalar aparılacaq. Bu o deməkdir ki, məlumat çatışmazlığı nəzərə alınmaqla verilən qərarlar əsasən özbaşına olacaq.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Ludwig von Mises. Economic calculation in the Socialist Commonwealth (PDF). Ludwig von Mises Institute. 1990.
  2. ↑ F. A. Hayek, (1935), "The Nature and History of the Problem" and "The Present State of the Debate, " om in F. A. Hayek, ed. Collectivist Economic Planning, pp. 1–40, 201–43.

Biblioqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Кирцнер И. Конкуренция и предпринимательство = Competition and Entrepreneurship (1973). — Социум, 2010.
  • Boettke, Peter 1990 The Political Economy of Soviet Socialism
  • Caldwell, B: 1997. Hayek and Socialism The Journal of Economic Literature V35 1856–1890
  • Cottrell, Allin and Cockshott WP "Calculation, Complexity and Planning: The socialist calculation debate once again" Review of Political Economy
  • Dickinson H. D. 1933 Price Formation in a Socialist Community in The Economic Journal
  • Dickinson, H. D. 1939 The Economics of Socialism
  • Hayek, F. A. 1935 Collectvist Economic Planning
  • Hayek F. A. 1937 Economics and Knowledge Economica V4 N13 33–54.
  • Hayek F. A. 1940 The Competitive "Solution" Economica V7 N26 pp 125–149
  • Hayek, F. A. The Road to Serfdom
  • Hayek, F. A. 1945 The Use of Knowledge in Society The American Economic Review
  • Hayek, F. A. 1952 The Counter Revolution of Science
  • Hayek, F. A. 1967 The New Confusion about Planning
  • Lavoie, Don 1985 Rivalry and Central Planning
  • Oscar Lange On the Economic Theory of Socialism I, 1936, Review of Economic Studies. V4 N1 53–71
  • Oscar Lange 1937 "On the Economic Theory of Socialism II, . Review of Economic Studies. V4 N 123–142
  • Oscar Lange On the Economic Theory of Socialism, 1938.
  • Oscar Lange 1942 The Economic Operation of a Socialist Society I+II Contributions to Political Economy V6 p3–12, 13–24
  • Oscar Lange 1957a Political Economy of Socialism
  • Oscar Lange 1957b. Role of Planning in a socialist economy
  • Oscar Lange 1967 The Computer and the Market in Socialism, Capitalism, and Economic Growth Feinstein Ed.
  • Lachmann, L: 1978 Capital and Its Structure. Sheed, Andrews, and McMeel, Kansas City
  • Lavoie, D: 1981. A Critique of the Standard Account of the Socialist Calculation Debate Journal ofLibertarian Studies N5 V1 41–87
  • Lavoie, Don 1985 Rivalry and Central Planning
  • Lerner, A. P. 1934 Economic Theory and Socialist Economy The Review of Economic Studies V2 N1 51–61
  • Lerner, A. P. 1936 A note on Socialist Economics The Review of Economic Studies V4 N1 72–76
  • Lerner, A. P. 1937 Statics and Dynamics in Socialist Economics The Economic Journal V47 N186 253–270
  • Lerner, A. P. 1938 Theory and Practice in Socialist Economics The Review of Economic Studies V6 N1 71–5
  • Lerner, A. P. 1944 The Economics of Control
  • MacKenzie, D. W. 2008 "Social Dividends, Bureaucratic Rules, and Entrepreneurial Discretion"
  • MacKenzie, D. W. 2006 "Oscar Lange and the Impossibility of Economic Calculation", Studia Economicze
  • Mises L. E. 1912 The Theory of Money and Credit
  • Mises L. E. 1920 Economic Calculation in the Socialist Commonwealth, reprinted in Hayek (1935)
  • Mises L. E. 1922[1936] Socialism, and Economic and Sociological Analysis
  • Mises 1933 Planned Economy and Socialism; reprinted in Selected Writings of Ludwig von Mises, The Liberty Fund (2002) Richard M Ebeling ed.
  • Mises L. E. 1944 Bureaucracy
  • Mises L. E. 1944 Omnipotent Government
  • Mises L. E. 1949 Human Action
  • Mises L. E. 1957 Theory and History
  • Roemer, John (1994). A Future for Socialism, Verso Press.
  • Spufford, Francis. 2010 Red Plenty, Faber & Faber.
  • Stiglitz, J: 1994. Whither Socialism? MIT Press
  • Vaughn, Karen. 1980. Economic Calculation under Socialism: The Austrian Contribution. Economic Inquiry 18:535–54
  • Yunker, James A. Post-Lange Market Socialism" 1995, Journal of Economic Issues

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]