Hissələrin Birbaşa Kodlaşdırılması

Hissələrin Birbaşa Kodlaşdırılması (ing. Direct part marking (DPM)), hissələrə daimi olaraq məhsul məlumatlarının, o cümlədən seriya nömrələrinin, hissə nömrələrinin, tarix kodlarının və ştrix-kodların tətbiqi prosesidir. Bu texnologiya hissələrin tam həyat dövrü boyunca izlənilməsini təmin edir.

DPM prosesində “daimilik” anlayışı hissənin istifadə kontekstindən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, aviasiya sənayesində təyyarə hissələri 30 ildən çox xidmət edə biləcəyi halda, telekommunikasiya və kompüter sənayelərində hissələrin dövriyyə müddəti bir neçə il ola bilər.

Bu texnologiya əsasən avtomobil, aviasiya və elektronika istehsalçıları tərəfindən istifadə olunur və hissələrin etibarlı identifikasiyasını təmin edir. Bu, təhlükəsizlik, zəmanət problemləri və normativ tələblərin yerinə yetirilməsi üçün məlumatların qeydiyyatını asanlaşdırır. ABŞ Müdafiə Nazirliyi də Maddə Unikal İdentifikasiyası (Item Unique Identification - IUID) çərçivəsində maddi aktivlər üzərində fiziki markalama tələb edir.

Məlumatı maşın tərəfindən oxuna bilən kod formasında kodlaşdırmaq üçün müxtəlif üsullar mövcuddur. Ən çox üstünlük verilən kodlar Data Matrix ^[1] və QR Code (Sürətli Cavab Kodu) hesab olunur. Data Matrix, Motorola tərəfindən istifadə edilir və NASA tərəfindən də hissələrin markalanması üçün üstünlük verilir ^[2] Avtomobil sənayesində isə QR kodlar daha geniş tətbiq olunur, çünki bu kod ilk dəfə Denso Wave (qlobal avtomobil komponentləri istehsalçısı) tərəfindən avtomobil hissələrinin izlənməsi üçün hazırlanmışdır.

Daimi markalama üçün istifadə olunan metodlar aşağıdakılardır:

• Oymalısına basqı (Indenting)
• Reliefli basqı (Embossing)
• Basqı ilə qəlibləmə (Coining)
• Aşındırıcı püskürtmə (Abrasive blasting)
• Yapışdırıcı yayma (Adhesive dispensing)
• Döküm, döymə və ya qəlibləmə (Cast, forge or mold)
• Nöqtə basqısı (Dot peen)
• Sürüşmə ilə markalama (Scribe)
• Elektrokimyəvi həkk etmə (Electro-chemical etching)
• Tikmə (Embroidery)
• Oyma və ya frezləmə (Engraving/milling)
• Lazer markalama (Laser marking)
• Lazer atışının işləndiyi markalama (LaserShot peening)
• Maye metal jet (Liquid metal jet)
• Şablon (mexaniki kəsim, foto proses, lazer kəsim)

Əlavə metodlar kimi əl ilə metal damğalama, vibro-həkk və relyefli damğalama mikro ölçülü (1/32-dən 15/64 düym kvadrata qədər), yüksək sıxlıqlı maşın tərəfindən oxunan simvolların müvəffəqiyyətlə tətbiqi üçün uyğun deyil.^[3]

Markalama metodunun seçimi müxtəlif amillərdən asılıdır:

• Hissənin funksiyası:

Təhlükəsizlik baxımından kritik tətbiqlərdə, məsələn, təyyarə mühərriklərində və ya yüksək təzyiq və gərginlikli sistemlərdə istifadə olunan hissələr üçün qeyri-intruziv metodlar tövsiyə olunur.

• Hissənin forması:

Data Matrix kodunu əyri səthdə tətbiq etmək düz səthdə tətbiqdən daha çətindir.

• Səth keyfiyyəti:

Yüksək cilalanmış metal səthlərdə parıltını azaltmaq üçün səth əvvəlcə teksturalaşdırılmalıdır. Tekstura sahəsi markalanmanın sərhədlərindən bir simvol enində geniş olmalıdır.

• Hissənin ölçüsü:

2D simvollar istifadə edildikdə hissənin ölçüsü əhəmiyyətli olmur, çünki markalanma sahəsi 1/4 düymdən kiçik ölçüyə qədər azaldıla bilər.

• İş mühiti və ömür dövrü:

Markalama metodunun istifadə mühitində davamlılığını və hissənin ömrü boyunca oxunaqlı qalmasını təmin etmək vacibdir.

• Səthin pürüzlülüyü və ya finişi:

Kobud səthlər 2D ştrix-kodlar üçün daha çətinlik yaradır, çünki məlumat elementlərinin düzgün tanınması tələb olunur. Dot-peen üçün səth pürüzlülüyü səviyyəsi 8 mikro-düymlə məhdudlaşdırılmalıdır. Lazer və sürüşmə metodları daha kobud səthlərdə də oxunaqlı markalama təmin edə bilir.^[4]

• Səthin qalınlığı:

İnvaziv markalanma tətbiq edilərkən, səthin deformasiyasını və ya həddindən artıq zəifləməsini qarşısını almaq üçün qalınlıq nəzərə alınmalıdır. Əksər hallarda markalanma dərinliyi hissənin qalınlığının 1/10-dan çox olmamalıdır.

• NASA-STD-6002D, Applying Data Matrix identification symbols on aerospace parts