Kəlbəcər rayonunun abidələri

Kəlbəcər rayonunun abidələri — "Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində "çay üstündə qala" deməkdir. Bu unikal təbiət möcüzəsinin yerləşdiyi qayada Tərtərçay çayı boyunca cərgə ilə düzülmüş qədim süni mağaralar mövcuddur. Kəlbəcərdəki oronomik toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bir sıra qədim türk tayfalarının adı bu gün də bu toponimlərdə yaşayır. Kəlbəcər ən qədim insan məskənlərindən biridir. Kəlbəcər ərazisində 30 min ildən çox tarixi olan qədim yaşayış məskənləri, 6 min il yaşı olan qaya təsvirləri, çöp şəkilli qədim türk əlifbası nümunələri aşkar edilib. Buradakı daş abidələr Şimali Azərbaycanda erkən dövr türklüyün, atəşpərəstliyin, xristianlığın, VII əsrdən isə İslamın yayıldığı dövrlərdə yaradılıb. Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonudur. Ən hündür zirvələri Camışdağ dağındakı zirvə-(3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazinin çox hissəsi meşəlikdir. Meşələrin ümumi sahəsi 30 min hektara yaxındır. 1936 kvadrat kilometr ərazisi, 60 min əhalisi, 128 kəndi olan Kəlbəcər rayonu böyük tarixi keçmişi, zəngin mədəniyyəti, qədim tarixi abidələri ilə seçilir. Kəlbəcərdə alban dövrünə aid xeyli tarixi abidələr var. Bunlardan ən məşhuru Xudavəng məbəd kompleksidir.[1] Təbiətin Kəlbəcərə bəxş etdiyi min bir nemətdən biri də bizi dünyaya tanıdan– İSTİSUDUR.[2]

Tarixi-dini abidələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Alban məbədi (500-cü il) – Həsənriz kəndi (İNV № 280)[3]
  2. Alban məbədi (1283-cü il) – Həsənriz kəndi (İNV № 279)
  3. Alban məbədi (V–IX əsrlər) – Vəng kəndi
  4. Alban kilsəsi (V–VII əsrlər) – Çərəkdar kəndixalqqazeti.com
  5. Alban məbədi (614-cü il) – Kolataq kəndi (İNV № 270)
  6. Müqəddəs Yaqub kilsəsi (635-ci il) — Kolataq kəndi (İNV № 269)
  7. Alban məbədi (672-ci il) – Qocaqot kəndi (İNV № 278)
  8. Alban məbədi (698-ci il) – Qocaqot kəndi (İNV № 277)
  9. Alban məbədi (713-cü il) – Dəstəgir kəndi (İNV № 4498)
  10. Alban məbədi (718-ci il) – Qasapet kəndi (İNV № 4485)
  11. Kilsə (1894-cü il) – Qasapet kəndi (İNV № 4486)
  12. Kilsə (1898-ci il) – Maqadiz kəndi (İNV № 4488)
  13. Kilsə (1668-ci il) – Dovşanlı kəndi (İNV № 4482)
  14. Kilsə (XVII əsr) – Dəvədaşı (Poqosoqomer) kəndi (İNV № 4483)
  15. Qırmızı məbəd (XVII əsr) – Qozlu kəndi (İNV № 4484)
  16. Urek məbədi (1279-cu il) – Talış kəndi (İNV № 4489)
  17. Alban kilsəsi (VIII–IX əsrlər) – Tərtər çayının Bulanıq çayı ilə qovşağında
  18. Alban məbədi (X əsr) – Çormanlı (Qarnakar) kəndi (İNV № 274)
  19. Alban kilsəsi (XI əsr) – Çormanlı (Qarnakar) kəndi (İNV № 275)
  20. Kilsə (1883-cü il) – Maxrataq kəndi (İNV № 4490)
  21. Məbəd (1881-ci il) – Maxrataq kəndi (İNV № 4491)
  22. Məbəd – Maxrataq kəndi (İNV № 4492)
  23. Məbəd – Şaplar kəndi (İNV № 4493)
  24. Məbəd – Şaplar kəndi (İNV № 4479)
  25. Məbəd (XIII əsr)– Vəngli kəndi (İNV № 4478)
  26. Məbəd – Kiçan kəndi (İNV № 4480)
  27. Məbəd (1251-ci il)– Smakaok kəndi (İNV № 4481)
  28. Alban məbədi (XII əsr) – Çıldıran kəndi (İNV № 272)
  29. Qırmızı məbəd (XIII əsr) – Çıldıran kəndi (İNV № 273)[4]
  30. "Xatırvank" məbədi (1204-cü il) – Qozlu kəndi (İNV № 276)
  31. Məscid (XIX əsr)
  32. Məscid (XVIII–XIX əsrlər) – Başlıbel kəndi
  33. Məscid (XIX əsr) — Otaqlı kəndi[5]

Ziyarətgahları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Qəbiristanlıqlar (3 ədəd) orta əsrlər – Qasapet kəndindən 5–6 km aralı (İNV № 5844)
  2. Qoç daşlar piri – Əsir kəndi yaxınlığında
  3. Seyid Əsədullahın ziyarətgahı (XIX əsr) – Söyüdlü yaylağı
  4. Seyid Bağır ağanın ocağı – Başlıbel kəndi
  5. Seyid Əliabbas ağa ziyarətgahı – Başlıbel kəndi
  6. Seyid Əhməd ağa ocağı[6]

Tarixi memarlıq abidələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Dovşanlı nekropolu (son tunc ilk dəmir dövrü) – Araçadzor kəndi (İNV № 1228)[7]
  2. Balıqaya nekropolu (son tunc ilk dəmir dövrü) – Sırxavənd kəndi (İNV № 1229)
  3. Daş qoç fiqurları — ərəb yazısı ilə (XIX əsr) – Zar kəndi (İNV № 6155)
  4. Daş qoç fiqurları — ərəb yazısı ilə (XIX əsr) — Zar kəndi (İNV № 6156)
  5. Daş qoç fiqurları — ərəb yazısı ilə (XIX əsr) — Zar kəndi (İNV № 6157)
  6. Daş qoç fiqurları — ərəb yazısı ilə (XIX əsr) — Zar kəndi (İNV № 6158)
  7. Daş at fiquru – Zəylik kəndi — (İNV № 6159)
  8. Celabert qalası – Qasapet kəndi (İNV № 4487)
  9. Lök qalası (VII–VIII əsrlər) – Qanlıkənd kəndi
  10. Uluxan qalası (VII–IX əsrlər) – Qaracanlı kəndi
  11. Qalaboynu qalası (VIII–IX əsrlər) – Qalaboynu kəndi
  12. Comərd qalası (VIII–IX əsrlər) – Comərd kəndi
  13. Keşikçi qalası (VIII–IX əsrlər) – Qamışlı kəndi
  14. Urud abidələrinin xronoloji sayı (1478–1610) – Zar, Zeylik, Keşdək kəndləri
  15. Tağlı daş körpü (XIX əsr) – Soyuqbulaq kəndi[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "İşğal edilmiş ərazilərimizdəki 400-dən çox tarixi abidənin yarısı erməniləşdirilib". cience.gov.az. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  2. ↑ "Kəlbəcərin 27 il əsarətdə qalan abidələri". ikisahil.com. 2021-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  3. ↑ "Kəlbəcər tarixi abidələr diyarıdır". xalqqazeti.com. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  4. ↑ "İrsimiz işğal altında". anl.az. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  5. ↑ "Erməni vandalizmi nəticəsində dağıdılmış abidələr". armenianvandalism.preslib.az. 2021-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  6. ↑ "Kəlbəcər rayonu: Əsirlikdə olan tarixi Azərbaycan abidələri". heydaraliyev-centers.az. 2021-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  7. ↑ "Kəlbəcərin tarixi abidələri". anl.az. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.
  8. ↑ "Kəlbəcər rayonunun vandalizmə məruz qalmış abidələri". www.dqdk.gov.az. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2021.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]