Kalmar birliyi

Kalmar İttifaqı (dan. Kalmarunionen, isv. Kalmarunionen, norv. Kalmarunionen) — 1397-ci ildə Danimarka, Norveç və İsveç krallıqlarını birləşdirən şəxsi ittifaq idi.[1] İttifaqın adı, 1397-ci ildə üç krallığın hökmdarı olan I. Marqarita-nın Kalmar, İsveç-də keçirilən toplantıda taçlandırılması ilə bağlıdır.[2]

Tarixi dövlət
Kalmar İttifaqı
Kalmarunionen
Bayraq[d] Gerb
Bayraq[d] Gerb
← 
← 
← 
 →
 →
1397 — 1523
Paytaxt Kopenhagen
Dilləri Danca, Norveçcə, İsveçcə
Dövlət dini Xristianlıq (Katoliklik)
Əhalisi
  • 4.000.000 nəf. (1500)
İdarəetmə forması Şəxsi ittifaq
Sülalə Estridsen, Pomeraniya, Bonde, Oldenburg
Kraliça/Kral
 • 1387–1412 I Marqarita
 • 1396–1439 Pomeraniyalı Erik
 • 1440–1448 Bavariyalı Kristofer
 • 1448–1457, 1464–1465, 1467–1470 I Karl Knutsson
 • 1481–1513 VIII Kristian
Tarixi
 • 1471 1471-ci il müharibəsi
 • 1501–1512 1501–1512-ci illər müharibəsi
 • 1520 Stokholm qanlı qırğını
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arxa plan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

14-cü əsrin sonlarında, Skandinaviya krallıqları arasında siyasi və iqtisadi bağlar mövcud idi. Danimarka, Norveçə nisbətən güclü bir krallıq idi və İsveç, vətəndaş müharibələri ilə zəifləmişdi.[3] I. Marqarita, Danimarka, Norveç və İsveç taxtlarına varis oldu. Onun hakimiyyəti altında, üç krallığın birləşdirilməsi ideyası ortaya çıxdı. Bu ideyanın kökündə bir neçə amil dururdu:

  • Xarici təhdidlər: Hanza Birliyi kimi güclü ticarət təşkilatları və Almaniya kimi genişlənən dövlətlər Skandinaviya krallıqları üçün təhlükə yaradırdı.[4] Birlikdə güclü bir ittifaq yaratmaqla, bu təhdidlərə qarşı daha effektiv müdafiə oluna bilərdi.
  • Daxili sabitlik: İsveçdəki daxili çəkişmələr və Norveçin zəifliyi bölgədəki sabitliyi təhlükə altına alırdı.[3] Bir ittifaq altında birləşmək, bu problemlərin həllinə kömək edə bilər və sülh və əmin-amanlığı təmin edə bilərdi.
  • İqtisadi faydalar: Birgə bir bazarın yaradılması və ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi iqtisadi inkişafa təkan verə bilərdi.[4] Bu, xüsusilə Hanza Birliyinin ticarət inhisarına qarşı mübarizədə faydalı ola bilərdi.
  • Şəxsi ambisiyalar: Margarita I-in güclü bir liderlik nümayiş etdirmək və tarixdə iz qoymaq istəyi də ittifaqın yaradılmasında rol oynamış ola bilər.[3]

İttifaqın yaradılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1397-ci ildə Kalmar şəhərində keçirilən toplantıda, üç krallığın nümayəndələri I. Margarita-nın üç krallığın da hökmdarı olaraq tanıdı.[1] Bu, Kalmar İttifaqının yaradılmasına gətirib çıxardı. İttifaqın əsasını, üç krallığın da bir monarx tərəfindən idarə edilməsi, lakin hər bir krallığın öz qanunlarına, adətlərinə və idarə sisteminə sahib olması təşkil edirdi. Kalmar toplantısında qəbul edilən müqavilənin əsas müddəaları aşağıdakılar idi:

  • Bir monarx: Üç krallıq bir hökmdar tərəfindən idarə ediləcəkdi. Bu hökmdarın varisi seçkili olacaq, lakin mümkün olduqda eyni sülalədən seçilməli idi.[3]
  • Daxili muxtariyyət: Hər bir krallıq öz qanunlarını, məhkəmələrini və idarəetmə sistemini qoruyacaqdı.[3]
  • Xarici siyasət: Xarici siyasət məsələləri birgə şəkildə həll ediləcəkdi.[3]
  • Müdafiə: Krallıqlar bir-birinə hərbi yardım göstərəcək və xarici təhdidlərə qarşı birgə müdafiə olunacaqdı.[3]

İttifaqın inkişafı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

I. Margarita-nın hakimiyyəti dövründə (1397–1412), Kalmar İttifaqı nisbətən stabil bir dövr yaşadı. Onun liderliyi altında, ittifaq xarici təhdidlərə qarşı güclü bir ittifaq kimi çıxış etdi və daxili sabitliyi təmin etdi. Margarita, həmçinin ticarəti təşviq etdi və Hanza Birliyinin təsirini azaltmağa çalışdı.[1]

Ancaq onun ölümündən sonra, ittifaqın içində problemlər başladı. Onun varisi Pomeraniyalı Erik (1412–1439) daha avtoritar bir idarəetmə tərzi nümayiş etdirdi və bu, xüsusilə İsveçdə narazılığa səbəb oldu. Erik, həmçinin Hanza Birliyi ilə müharibəyə başladı, bu da iqtisadi çətinliklərə və vergilərin artmasına gətirib çıxardı.[3]

İsveçlilər, Danimarka hakimiyyətinə qarşı çıxmağa başladılar. 1434-cü ildə, İsveç kəndlilərinin lideri Engelbrekt Engelbrektsson üsyan qaldırdı və Erik devrildi. 1436-cı ildə, İsveç zadəganı Karl Knutsson Bonde İsveç kralı seçildi və Kalmar İttifaqından ayrıldı.

İttifaqın dağılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İsveçin ayrılmasından sonra, Kalmar İttifaqı zəiflədi, lakin dağılmadı. Danimarka və Norveç ittifaqda qaldı və Danimarka kralları İsveçi yenidən birləşdirməyə çalışdı. Bu, bir sıra müharibələrə və qarşıdurmalara səbəb oldu.[1]

1520-ci ildə, Danimarka kralı II Kristian İsveçi işğal etdi və "Stokholm qanlı qırğını" kimi tanınan hadisədə İsveç zadəganlarının bir çoxunu edam etdirdi.[1] Bu, İsveçdə Danimarkaya qarşı güclü bir müqavimət hərəkatının yaranmasına səbəb oldu.

1521-ci ildə, İsveç zadəganı I Gustav Vasa üsyan qaldırdı və 1523-cü ildə İsveç kralı elan edildi.[1] Bu, Kalmar İttifaqının sonu oldu. Norveç, 1814-cü ilə qədər Danimarka ilə ittifaqda qaldı.[1]

Miras

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kalmar İttifaqı, Skandinaviya tarixində mühüm bir dövr idi. İttifaq, üç krallığın birlikdə işləməsinə və xarici təhdidlərə qarşı birgə müdafiə olunmasına imkan verdi. Həmçinin, ticarətin inkişafına və mədəni mübadiləyə təkan verdi.[3]

Ancaq ittifaq, eyni zamanda, Skandinaviya krallıqları arasında siyasi və milli münaqişələrə səbəb oldu. İsveçin müstəqillik istəyi və Danimarkanın hegemonluq meylləri ittifaqın dağılmasına gətirib çıxardı.[1]

Kalmar İttifaqının mirası bu gün də hiss olunur. İttifaqın dağılması, müasir Skandinaviya dövlətlərinin — Danimarka, Norveç və İsveçin — yaranmasına səbəb oldu. Həmçinin, bu dövlətlər arasında həm əməkdaşlıq, həm də rəqabət ənənəsini yaratdı.[3]

İttifaqın mirası, Skandinaviya ölkələrində milli kimliklərin formalaşmasında da mühüm rol oynadı. İsveçlilər, Danimarka hakimiyyətinə qarşı mübarizələrini milli qəhrəmanlıq dastanı kimi qəbul etdilər. Bu, İsveç milli kimliyinin formalaşmasında və güclənməsində mühüm rol oynadı.[3]

Kalmar İttifaqı, həmçinin Skandinaviya ölkələri arasında mədəni və dil birliyini gücləndirdi. Bu birlik, bu gün də Skandinaviya ölkələri arasında mövcuddur və onların əməkdaşlığına və qarşılıqlı anlaşmasına kömək edir.[3]

İttifaqın uğurları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Xarici təhdidlərə qarşı birgə müdafiə: Kalmar İttifaqı, Skandinaviya krallıqlarını xarici təhdidlərə qarşı daha güclü bir vəziyyətə gətirdi. Bu, xüsusilə Hanza Birliyi və Almaniya kimi güclərə qarşı mübarizədə faydalı oldu.[3]
  • Daxili sabitlik: İttifaq, bölgədə nisbi bir sabitlik dövrünün yaranmasına kömək etdi. Xüsusilə, İsveçdəki daxili çəkişmələrin qarşısı alındı və Norveçin zəifliyi bir ölçüdə kompensasiya edildi.[3]
  • Ticarətin inkişafı: Birgə bir bazarın yaradılması və ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi iqtisadi inkişafa təkan verdi. Bu, xüsusilə Hanza Birliyinin ticarət inhisarına qarşı mübarizədə faydalı oldu.[3]
  • Mədəni mübadilə: İttifaq, üç krallıq arasında mədəni mübadiləni və əməkdaşlığı təşviq etdi. Bu, ortaq bir Skandinaviya kimliyinin formalaşmasına töhfə verdi.[3]

İttifaqın çətinlikləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İsveçin müstəqillik istəyi: İsveçlilər, Danimarka hakimiyyətinə qarşı çıxdılar və öz müstəqilliklərini qorumaq istədilər. Bu, ittifaqın ən böyük çətinliklərindən biri oldu və nəticədə onun dağılmasına səbəb oldu.[1]
  • Danimarkanın hegemonluğu: Danimarka kralları, ittifaqda dominant mövqe tutmağa çalışdılar. Bu, digər krallıqlarda, xüsusilə İsveçdə narazılığa səbəb oldu.[1]
  • Daxili münaqişələr: İttifaqın daxilindəki müxtəlif siyasi qruplar və maraqlar arasında münaqişələr yarandı. Bu, ittifaqın sabitliyini təhlükə altına aldı və onun dağılmasına kömək etdi.[3]
  • Xarici təzyiqlər: Hanza Birliyi və Almaniya kimi xarici güclər, Kalmar İttifaqını zəiflətmək və öz maraqlarını təmin etmək üçün çalışdılar.[3]

İttifaqın uzunmüddətli təsirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kalmar İttifaqının dağılması, müasir Skandinaviya dövlətlərinin — Danimarka, Norveç və İsveçin — yaranmasına səbəb oldu. Həmçinin, bu dövlətlər arasında həm əməkdaşlıq, həm də rəqabət ənənəsini yaratdı.[3]

İttifaqın mirası, Skandinaviya ölkələrində milli kimliklərin formalaşmasında da mühüm rol oynadı. İsveçlilər, Danimarka hakimiyyətinə qarşı mübarizələrini milli qəhrəmanlıq dastanı kimi qəbul etdilər. Bu, İsveç milli kimliyinin formalaşmasında və güclənməsində mühüm rol oynadı.[3]

Kalmar İttifaqı, həmçinin Skandinaviya ölkələri arasında mədəni və dil birliyini gücləndirdi. Bu birlik, bu gün də Skandinaviya ölkələri arasında mövcuddur və onların əməkdaşlığına və qarşılıqlı anlaşmasına kömək edir.[3]

Nəticə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kalmar İttifaqı, Skandinaviya tarixində həm uğurları, həm də çətinlikləri ilə yadda qalan bir dövrdür. Bu ittifaq, üç krallığın birlikdə işləməsinə və xarici təhdidlərə qarşı birgə müdafiə olunmasına imkan verdi. Ancaq eyni zamanda, daxili münaqişələr və milli müstəqillik istəkləri onun dağılmasına səbəb oldu.[3]

Kalmar İttifaqının mirası bu gün də hiss olunur. Bu ittifaq, müasir Skandinaviya dövlətlərinin yaranmasına və onların arasındakı münasibətlərin formalaşmasına təsir etdi. Həmçinin, Skandinaviya ölkələrində milli kimliklərin və mədəni birliyin güclənməsinə kömək etdi.[3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kalmar Union | Scandinavian history // Encyclopedia Britannica (ingilis). 12 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2017.
  2. ↑ Margaret I | queen of Denmark, Norway, and Sweden // Encyclopedia Britannica (ingilis). 22 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2017.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Bagge, Sverre. Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms from the Vikings to the Reformation (ingilis). Princeton University Press. 2014. 251–259. ISBN 978-1-4008-5010-5. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-16.
  4. ↑ 1 2 Sweden – Code of law | history – geography // Encyclopedia Britannica (ingilis). 12 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2017.