Kitabxana biblioqrafik təsnifatı

Bu gün Kitabxana-Biblioqrafiya Təsnifatı (KBT) (rus. Библиотечно-библиографическая классификация (ББК)) — Rusiyanın milli təsnifat sistemidir. Rusiyada KBT və digər təsnifat sistemlərinin istifadəsi məlumat, kitabxanaçılıq və nəşr üçün bir sıra dövlət standartları ilə tənzimlənir.

KBT-nin qorunması (müəllif hüquqları)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2000-ci il müqaviləsinə əsasən, KBT-nin həmmüəllifləri olan 3 kitabxana KBT-də müəllif hüquqlarına malikdir:

  • Rusiya Dövlət Kitabxanası (RDK);
  • Rusiya Milli Kitabxanası (RMK);
  • Rusiya Elmlər Akademiyasının (REA) Kitabxanası.

KBT-nin saxlanılması üçün əlaqələndirici federal idarələrarası mərkəz, RDK-nin bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərən KBT-nin İnkişafına dair Tədqiqat Mərkəzidir (TM KBT). Müəllif hüququ qanununa uyğun olaraq KBT ilə əlaqəli hər hansı bir nəşr TM KBT ilə razılaşdırılmalıdır.

KBT-nin baş redaktoru sənədlərin sistemləşdirilməsi və kitabxana təsnifatı sistemlərinin yaradılması sahəsində ən böyük rus mütəxəssisi — E. R. Sukiasyandır.

KBT cədvəlləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabxana təsnifatının kitabxanalarda istifadə edilməsi üçün kitab şəklində təsnifat cədvəlləri şəklində tərtib edilmişdir. Təsnifat cədvəlləri kitabxanada istifadə olunan təsnifat sisteminə uyğun olaraq kolleksiyadakı sənədləri və sistematik kataloqdakı biblioqrafik qeydləri təşkil etmək üçün təsnifat indekslərini təyin etmək üçün hazırlanmış bir təlimatdır.

KBT cədvəllər strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Əsas cədvəllər
  • Xüsusi tipik bölmələrin cədvəlləri
  • Ümumi tipik bölmələrin cədvəlləri
  • Alfasayısal mövzu indeksi.

Əsas KBT cədvəllərinin quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas cədvəllərin birinci sırası, ikinci bölmələri, alt şöbələri təşkil edən alt şöbələrə bölünmüş yeddi şöbədən ibarətdir, sonrakı bölünmələr nəticəsində üçüncü bölmələri meydana gətirirlər və s. Bütün bölmələrdə indeks adlanan şərti təyinatlar var. Formalarında, indekslər həm sayları, həm də hərfləri daxil etdikdə homojen ola bilər, yalnız ərəb rəqəmlərindən ibarət ola bilər və ya qarışıq ola bilər. "Cədvəllər" in hər alt hissəsində istifadənin asanlığı üçün addımın əsas bölmələri göstərilir və struktur baxımından xüsusilə mürəkkəb olan hissələrdə alt hissələr də verilir.

"Cədvəllər" başlıqlarının bir çoxunda istinadlar və istinadlar var. Onların məqsədi fərqlidir.

  • Keçidlər — sözləri ilə göstərilən bağlantılar. həmçinin bax əlaqəli bilik sahələrini əlaqələndirir.
  • İstinadlar — "görmək" sözü ilə işarələnmişdir - səhv bir qərara qarşı xəbərdarlıq edirlər və əlavə olaraq kitabın hansı hissəyə verilməli olduğunu təklif edirlər.

Ümumi standart bölmələrin (ÜSB) strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ÜSB-lər üç növə bölünür:

  • biliklərin hamısında və ya bir çoxunda təkrarlanan çap olunmuş əsərlərin məzmununun tematik, təyinedici əlamətləri;
  • çap olunmuş işlərin forma və məqsədini xarakterizə edən rəsmi;
  • ərazi anlayışları sistemini əks etdirən ərazi; siyasi, siyasi və inzibati, habelə inzibati olmayan.

"Tematik və rəsmi ümumi standart bölmələr" müxtəlif növ çap işləri üçün xüsusi başlıqlar yaratmağa imkan verir: lüğətlər, məlumat kitabları, dərsliklər və s.; biliyin müxtəlif sahələri üçün tipik olan xüsusilə vacib anlayışları vurğulamaq: fəlsəfi elm məsələləri, onun metodologiyası, rəhbərliyi və idarəedilməsi, təşkili və əməyin təhlükəsizliyi, əməyin təhlükəsizliyi, elmi tədqiqat metodları və üsulları, elm tarixi və s. ÜSB indeksləri rus əlifbasının kiçik hərfləri ilə qeyd olunur: в, г, к, л, и, с, у, р, ц, я (v,q,k,l,i,s,u,r,ts,ya).

Növbəti tipik bölmələr qrupu — "ərazi standart bölmələri" tarix, coğrafiya və digər bölmələrdə bir lokasiya (ərazi, bölgə) ifadə edən başlıqlar yaratmaq məqsədi daşıyır.

Ərazi standart bölgüsü cədvəllərinin (ƏSB) özəlliyi ondadır ki, bunlar iki variantda təqdim olunur: qeyri-inzibati ərazilərin mühüm rol oynadığı təbiət elmləri və sosial elmlər üçün. ƏSB-lər bir-biri ilə əlaqələndirilir, ortaq bir əsas seriyaya, siyasi və siyasi-inzibati ərazilərin eyni hərf mənalarına malikdir; təfərrüatları elmlərin xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir.

Xüsusi standart bölmələrin quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Cədvəllər" in bütün hissələrində eyni mənaya malik olan standart bölmələrə əlavə olaraq, "təsnifatın əsas bölmələri" daxilində "xüsusi standart bölmələr" (XSB) mövcuddur. LBC-nin bir çox şöbəsində xüsusi standart bölmələr hazırlanır; tire ilə əsas cədvəllərin indeksinə əlavə olunur.

Alfasayısal Mövzu İndeksi (AMİ)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

AMİ-də obyekt və konsepsiyaların adları ciddi əlifba sırası ilə düzülür və yanında "Cədvəllər" də tapıla biləcəyi indeks, istədiyiniz başlığı tapmağa kömək edir. Eyni mövzunun, baxıldığına görə fərqli bilik sahələrində necə təmsil olunduğunu göstərir. AAP həm "Cədvəl" lərdə yer alan, həm də onlarda olmayan anlayışları və mövzuları əhatə edir. AAP-də işləyən istinad sistemi yalnız indeks daxilindəki anlayışları birləşdirmir, həm də sistemləşdirmə üçün faydalı olan metodoloji həllər təklif edir.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]