Kokslaşma prosesi

Kokslaşma prosesi – ağır xammalın bərk koksa və daha aşağı temperaturda qaynayan məhsullara çevrilməsi prosesidir.Bu məhsular neft emalının digər proseləri üçün (qiymətli mühərrik yanacaqları almaq üçün) xammal kimi yararlıdır. Kimya nöqteyi- nəzərdən kokslaşma reaksiyalarına dərin termiki krekinq prosesi kimi baxılır və onun son məhsullarından biri koksdur ki, o da əsasən karbondan ibarətdir. Əslində əmələ gələn koks müəyyən miqdar uçucu madələrə və yüksək tempetraturda qaynayan karbohidrogenlərə malik olur. Uçucu maddələri kənarlaşdırmaq üçün koks 980-dan 1325⁰C-ə qədər temperaturda közərdilir.

Kokslaşma,- əsasən katalitik krekinq üçün xammal komo yararlı qazoyl almaq üçün istifadə olunur. Bu, prosesdəki katalizatorun kokslaşma surətinin azalmasına şərait yaratdı və krekinq qurğusunun istehsal gücünü artırdı. Əlavə üstünlük, istifadə edilən katalitik krekinq xammalında metalların miqdarının az olması idi. Son illərdə kokslaşma ilə həmçinin psevdosıxılmış şəraitdə katalitik krekinqin və katalizatordan təmizlənmiş katalitik krekinq qalıqlarının da emalı həyata keçirilir. Kokslaşma nəticəsində keyfiyyətli iynəvari koksla yanaşı, hidrikrekinq prosesi üçün də xammal alınır. Ləngidilmiş kokslaşma qurğularında, həmçinin daş kömür qətranı da emal olunur.

Ləngidilmiş kokslaşma prosesi - ən geniş yayılmış kokslaşma üsuludur. Həmçinin koksun qaynar təbəqəsində fasiləsiz kokslaşma (flyuid kokinq), koksun qazlaşdırılması ilə kokslaşma (fleksikokinq) prosesləri də mövcuddur. Psevdosıxılmış (qaynar) layda gedən bu proseslər Exxon Mobil şirkəti tərəfindən 40 il müddətində işlənib hazırlanmış, təkmilləşdirilmiş və bu gün müxtəlif ölkələrin NEZ-da geniş istifadə olunur.

Emal prosesindən, onun şəraitindən və xammalın xassələrindən asılı olaraq bir neçə növ neft koksu alınır. Yanacaq təyinatlı koks - emal olunmamış (xam) vəziyyətdə istifadə olunur. Alüminium və poladtökmə istehsalında anod hazırlanması üçün işlıdilən koks 980-dan 1325⁰C-ə qədər temperaturda közərdilir ki, karbonlaşma reaksiyası başa çatsın və uçucu maddələrin miqdarı olduqca aşağı səviyyəyə qədər azalsın. İynəvari koks – o, bu adı uzadılmış formalı mikrokristalardan ibarət struktura görə almışdır. Elektrod istehsalı zamanı iynəvari koksdan istifadə olunur. Qubkavari koks - belə koks ölçüləri 50sm-dan qədər olan məsaməli bərk kəsiklərdir. Ləngidilmiş kokslaşma qurğularında əmələ gəlir.Belə koks xarici görünüşünə görə qara qubkanı xatırladığından, qubkavari koks adlanır.

Neft koksları, əsasən aşağıdakı məqsədlər üçün istifadə olunur:

1. Yanacaq kimi.
2. Elektrolitik reduksiya ilə alüminium istehsalı üçün anod hazırlamaq məqsədli material kimi;
3. Elementar fosfor, kalsium karbid və silisium karbid istehsalında karbon mənbəyi kimi;
4. Polad, elementar fosfor, titan dioksid, kalsium karbid və silisium karbid istehsalı üçün elektrik sobasında istifadə edilən elektrodların hazırlanmasında material kimi;
5. Qrafit istehsalı üçün.

1. V.M.Abbasov, H.C.İbrahimov, S.R.Hacıyeva, S.Ə. Məmmədxanova, E.Ş.Abdullayev, F.Ə.Əmirov// Neft və qaz emalı proseslərinin kmyası və texnologiyası// “Elm” nəşriyyatı, Bakı -2014.S.115.