Kreol dili
Kreol dili — fərqli dillərin qarışması nəticəsində yaranmış, ana dil olaraq danışılan və stabil bir qrammatikaya malik olan dildir.[2][3][4] Kreol dilləri adətən fərqli dil ailələrinə aid qrupların uzunmüddətli təmasda olduğu mühitlərdə, xüsusilə müstəmləkə dövrlərində formalaşmışdır. Bu dillər ilkin olaraq ticarət, əməkdaşlıq və ünsiyyət məqsədilə sadələşdirilmiş bir "pidgin" dildən yaranır. Lakin sonradan ana dili olaraq danışılmağa başlandıqda, daha kompleks və stabil bir dilə – yəni kreol dilinə çevrilir.[5]
| Kreol dili | |
|---|---|
| Takson | — |
| Areal | — |
| Təsnifat | |
| Kateqoriya | ??? |
| Tərkib | |
| — | |
| Dil qrupunun kodları | |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-5 | — |
Kreol dillərinin xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Sadələşdirilmiş qrammatika və struktur – Kreol dilləri, onları meydana gətirən dillərin bəzilərinin qrammatik strukturlarını mühafizə edir, lakin sadələşdirilmiş qrammatika və daha az morfoloji qaydalarla xarakterizə olunur. Məsələn, mürəkkəb fel şəkilləri və isim hallarından qaçılır.
- Fonetik və leksik qarışım – Kreol dilləri adətən onları yaradan əsas dillərdən söz və səslər alır, buna görə də müxtəlif dillərin fonetik xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirə bilər. Məsələn, lüğət əksər hallarda dominant olan (müstəmləkə dövründə çox vaxt Avropa) dildən alınır, qrammatik xüsusiyyətlər isə daha çox yerli dillərdən götürülə bilər.[6]
- Sabitlik və ana dili olması – Kreol dilləri sadəcə ünsiyyət üçün yaradılmış sadə dillərdən fərqlənir, çünki sabit qrammatik qaydalarla ana dili olaraq danışılır. Bu xüsusiyyət onları pidgin dillərdən ayırır.[7]
Məşhur kreol dilləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Haiti kreolu – Fransızca ilə Afrikanın qərb sahillərindən gələn kölələrin dillərinin qarışmasından yaranıb. Bu dil, Haitidə əsas ünsiyyət dilidir.
- Tok Pisin – Papua Yeni Qvineyada danışılan kreol dilidir və ingiliscə ilə yerli dillərin qarışmasından meydana gəlib.
- Yamayka kreolu – İngilis və Qərbi Afrika dillərinin qarışmasından yaranmışdır və Yamaykada geniş yayılmışdır.
- Seyşel kreolu – Fransız dilinin yerli Afrika dilləri ilə qarışması nəticəsində Seyşel adalarında formalaşıb.[8]
Kreol dillərinin əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kreol dilləri həm dilçilik, həm də tarix baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar fərqli mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirini, dilin sadələşdirilmiş sistemlərdən kompleks dillərə necə çevrildiyini öyrənmək üçün dəyərli məlumatlar təqdim edir. Kreol dilləri, həmçinin müstəmləkə dövrlərinin dil, mədəniyyət və sosial strukturlar üzərindəki təsirlərini başa düşmək baxımından mühümdür.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Çoxdillilik və dil əlaqəsi | Languages In Danger" (ingilis). 2023-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-09.
- ↑ "Pidgin və kreol dillərinin öyrənilməsi" (PDF). 2024-09-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
- ↑ "Dil növləri: Pidginlər və kreollar" (PDF). 2018-07-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-24.
- ↑ "Qrammatik mürəkkəbliklərin tipləşdirilməsi və ya niyə kreollar paradiqmatik olaraq sadə, lakin sintaqmatik olaraq orta ola bilər" (PDF). 2024-07-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
- ↑ McWhorter, J. H. (2005). Kreolun tərifi. Oksford Universiteti Nəşriyyatı.
- ↑ "Creole – Dil Məlumatı və Resursları". www.alsintl.com. İyun 20, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: Oktyabr 9, 2017.
- ↑ Dilçilik, red. Anne E. Baker, Kees Hengeveld, p. 436
- ↑ Siegel, Jeff. Pidgin və Kreol dillərinin yaranması (ingilis). Nyu York: Oksford Dilçilik. 2008. 68–69. ISBN 978-0-19-921666-6.