Kreyser tankı

Kreyser tankı (və ya digər adları ilə süvari tankı və ya sürətli tank) Böyük Britaniya tərəfindən Birinci Dünya müharibəsi ilə İkinci Dünya müharibəsi dövrü arasında hazırlanmış olan yeni bir tank sinfi olmuşdur.

Kreyser sinfində olan gəmilər kimi, kreyser tankları da daha sürətli və daha mobil olmaları ilə seçilirdilər. Onlar bu xüsusiyyətləri ilə digər ağır və yavaş hərəkat qabiliyyətinə sahib olan piyada tanklarından fərqlənirdilər.

Hobart və Liddell-Hart tərəfindən yaradılmış və inkişaf etdirilmiş olan bu nəzəriyyəyə görə, əvvəlcə ağır piyada tankları tərəfindən cəbhədə bir yol, cığır açılmalı və bundan sonra da onlardan daha sürətli olan kreyser tankları sürətlə irəliləyərək düşmənin arxa tərəfinə sızmalı idilər. Düşmənin arxa cəbhəsinə sızan bu tanklar düşmənin rabitə və maddi-texniki təminat xətlərini kəsməli idilər. Əsas diqqət sürətə verildiyinə görə ilk istehsal olunan kreyser tanklarının çox incə zirehləri və eyni zamanda da yüngül silahları var idi. Lakin sürətə bu qədər əhəmiyyət verildiyinə görə ilk kreyser tanklarının zirehləri o dövrün şərtlərinə görə çox qeyri-adekvat idi. O dövrdəki zamanın şərtlərində yüngül zirehli texnikaların ön cəbhələrdə sağ qalmayacağı başa düşülməmişdi. Bu tankıar üçün digər mühüm çatışmazlıq isə kreyser tanklarının çox kiçik çaplı silahlar daşıması idi. Bir çox tankda 40 mm-lik silahlar mövcud idi. O dövrdə bu silahlar yaxşı zireh dağıtmaq qabiliyyətinə malik olsalar da, lakin yüksək dərəcədə dağıdıcılıq qabiliyyəti olan partlayıcı sursatları ata bilmirdilər. Bu texnikalar düşmənin tank əleyhinə nəzərdə tutulmuş olan silahları ilə asanlıqla zərərsizləşdirilirdi. Onlar düşmən tankları ilə döyüşlərə başladıqdan sonra silahları da təkmilləşdirilməyə başlanmışdır. Tanklara əvvəlcə 57 mm-lik silahlar quraşdırılmış, daha sonralar isə bu tanklara 161,5 mm-lik silahlar quraşdırılmışdır, lakin bu ikinci silahlardan, gözlənilən effekt əldə edilməmişdir. Kreyser tankları hər nə qədər yüksək hərəkət qabiliyyətinə malik olsalar da, onların ən böyük problemləri şassi hissələrində idi. Bunun ən mühüm səbəbi bu tankların kağız üstündə dizayn edildikdən dərhal sonra istehsal edilmələri idi. Bu problem 1944-cü ildən Cromwell tanklarında istifadə edilən Rolls-Royce Meteor mühərriklərinin köməyi ilə böyük miqyasda həll edilmişdir.

Aralıq dövrdə istehsal edilmiş olan A-9, A-10, A-13 Mk I və A-13 Mk II tankları Fransa, Yunanıstan və Şimali Afrika Cəbhəsində istifadə olunmuşdurlar. Britaniya istehsalı olan Christie asma sistemindən ilk dəfə olaraq A-13 (Mk I və Mk II) tanklarında istifadə edilmişdir. Bu asma sistemi ilk dəfə olaraq Kursk manevrlərində iştirak etmiş olan Britaniyanın hərbi müşahidəçiləri tərəfindən Sovet istehsalı olan BT Seriyalı tanklarda görülmüşdür və olduqca bəyənilmişdir. İkinci Dünya Müharibəsinin ilk dövrlərində istifadə edilmiş olan Crusader tankları səhra müharibələrinin ən məşhur və müvəffəqiyyətli tankı hesab edilirdilər. İkinci Dünya Müharibəsində istifadə edilən digər kreyser tanklarına isə Covenanter, Centaur, Cromwell və Cometti tankları daxildir. Centaur və Cromwell modelləri Normandiya əməliyyatından sonra başlayaraq, Centaur modeli isə 1945-ci ilin əvvəllərindən etibarən cəbhələrdə aktiv xidmətə başlamışdır. Müharibə dövründə silah və zireh müdafiəsi baxımından kreyser tankları ilə orta tanklar arasında elə də böyük fərqlər mövcud deyildi.

İnkişaf edən texnologiyalar nəticəsində müharibədə istifadə edilən ağır dərəcəli tanklarda artıq kreyser tanklarının sürətinə çatmışdılar və bu tank sinfi artıq köhnəlməyə başlamışdı. Ən son hazırlanmış olan kreyser sinfindəki tank Centurion olmuşdur. Centurion modelləri artıq "Ağır kreyser" sinfi kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bu tank piyada tankının şassisini və kreyserin mobilliyini bir arada cəmləşdirmiş olan bir model idi. Bu fikir sonralar hər cür işi görə bilən "ümumi təyinatlı tanklar" ideyasını meydana gətirmişdir. Əslində, Centurion tanklarının müasir əsas döyüş tanklarının əsasını qoyduğunu deyə bilərik.

Kreyser tankı ideyası həm də 1930-cu illərdə SSRİ tərəfindən BT tank seriyasının (rusca: Быстроходный танк; Rom: Bystrokhodny tank; Azərbaycanca: Sürətli tank) yaradılmasının əsas məqsədi olmuşdur.