Kulob


Kulab (tac. Кӯлоб) — Tacikistanın Xatlon bölgəsində yerləçən şəhər. Yaxsu çayının vadisində (Pənc hövzəsi), Düşənbə şəhərindən 175 km cənub-şərqdə, Xəzratişox silsiləsinin ətəyində yerləşir.

Kulab
37°54′43″ şm. e. 69°46′51″ ş. u.HGYO
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
İlk məlumat XIII əsr
Sahəsi
  • 35 km²
Mərkəzin hündürlüyü 580 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 106.300 nəf. (2020)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi 735140
Xəritəni göstər/gizlə
Kulab xəritədə
Kulab
Kulab
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhalisinə görə respublikada dördüncü şəhərdir: əhalisi 1 yanvar 2015-ci il tarixinə 101.200 nəfər idi[1]; 1 yanvar 2019-cu il tarixinə 105.500 nəfərdir[2].

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kulab, Xuttalyanın yeni paytaxtı olaraq XVI əsrdə ortaya çıxdı və Abdullah adına görə kiçik bir şəhər idi, lakin üç qapısı olan möhkəm qala vardı: Çarsu (şimal tərəfdə), İmam (qərbdə) və Darb əl-Xaivan (cənub tərəfdə). Şərq tərəfində şəhər dağlarla qorunurdu[3].

1504-1505-ci illərdə şəhər Özbək xanədanının qurucusu - Şeybani xan tərəfindən tutuldu və Şeybanilər dövlətinin bir hissəsi idi. Şeybani xanın ölümündən sonra, 1510-cu ildə tarixdə Xan Mirzə kimi tanınan Teymurlu Sultan Veys Mirzənin nəsilləri burada hakimiyyəti ələ keçirdi. 1584-cü ilə qədər Süleyman Şahın nəvəsi Şahrux Mirzə burada hökm sürdü və həmin ildə şəhər Şeybanidlərin Özbəklər sülaləsinin nümayəndəsi — II Abdullah Xan tərəfindən yenidən ələ keçirildi və birbaşa dövlətin mərkəzinə tabe edildi — Buxara[3].

Nadir Məhəmməd Xanın (1642-1645) dövründə Kulab, Özbək Əştərxanilər sülaləsinin hakimiyyəti altındakı ikinci siyasi mərkəz olan Bəlxə təyin edildi. Nadir Məhəmməd xanın oğulları növbə ilə qubernator təyin edildi: Əbdüləziz Sultan, Xosrov Sultan və Bəhram Sultan və II Ubeydulla xanın (1702-1711) dövründə - Mahmud Kataqanın qardaşı oğlu Katağan'ın Özbək qəbiləsindən Buri-bıy

XIX əsrdə Kulab öz növbəsində Kunduzun özbək xanlıqları - Murad-bek, Kokand - Madali-xan (1822-1842), Buxara - Nəsrulla-xan (1827-1860) və Müzəffər-xan rəhbərləri tərəfindən ələ keçirildi. 1860-1886)[4][5][6].

Sovet dövründə, 1934 -cü ildə şəhər statusu aldı.

Əsrlər boyu Kulab nəhəng Xatlon bölgəsinin mühüm siyasi, ticarət, iqtisadi və mədəni mərkəzi olmuşdur. Şəhər Böyük İpək Yolunun qollarından birində yerləşirdi və bir çox Şərq və Qərb ölkələri ilə sıx ticarət, iqtisadi və mədəni əlaqələrə malik idi.

Orta əsrlərdə Buxara xanlığının Kulab bekatlığının mərkəzi idi. Orta əsrlərdə Kulab mühüm siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəz idi. Burada çoxlu məktəblər (ibtidai məktəblər) və mədrəsələr (ali təhsil müəssisələri) fəaliyyət göstərirdi.

Mərkəzi meydanda "Kulab şəhərinin 2700 illiyi" xatirə kompleksi
Beynəlxalq hava limanı Kulab

Müxtəlif sənətkarlıq sənayesi və ticarət inkişaf etmiş, ədəbi və elmi dərnəklər fəaliyyət göstərmişdir. XVII—XIX əsrlərdə şəhərdə 40 şair yaşayıb işləmişdir. Onlardan ən məşhurları Abdurahmon Xoca Nasek, Xaci Hüseyn Kangurti, Bismil, Şoxin və başqaları idi.Tapılan binaların qalıqları və məqbərələr memarlıq və inşaatın yüksək inkişafından xəbər verir.

XX əsrin əvvəllərində Kulab Şərqi Buxaranın ən böyük şəhəri idi və 20 blokdan ibarət idi. Toxuculuq (yüksək keyfiyyətli ipək parçalar: brokar, aloçi, kurtaçi, suzane), zərgərlik, dulusçuluq və dəri istehsalı, dülgərlik, o cümlədən bıçaq, at qoşquları, silah və digər metal istehsalı da daxil olmaqla müxtəlif sənət növləri yüksək inkişaf etmişdir. məhsullar. Ticarət şəhərdə inkişaf etdi, bazarlar mövcud idi. Kulab özünəməxsus forma və rəngə malik olan tikmələri (gulduzi və çakan) ilə məşhur idi[7].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан" (PDF). 2015-07-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-05-20.
  2. ↑ "Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2019 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан" (PDF). 2015-07-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-08-04.
  3. ↑ 1 2 Ахмедов, 1982
  4. ↑ Бартольд, 1963
  5. ↑ Бартольд, 1965
  6. ↑ , Ўзбекистон миллий энциклопедияси: МУЗАФФАР və 2000—2005
  7. ↑ "Кулябский мотострелковый полк 201-й российской военной базы в Таджикистане будет передислоцирован в Душанбе : Министерство обороны Российской Федерации". function.mil.ru (rus). 2020-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-23.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ахмедов Б. А. История Балха (XVI—первая половина XVIII в.). Ташкент: «ФАН» Узбекской ССР. Ганковский Ю. В. 1982.
  • Бартольд В. В. Общие работы по истории Средней Азии // Сочинения. 2. Москва: Из-во Восточной литературы. Гафуров Б. Г. 1963.
  • Бартольд В. В. Работы по исторической географии // Сочинения. 3. Москва: Из-во «Наука» Главная редакция Восточной литературы. Беленицкий А. М. 1965.
  • МУЗАФФАР // Ўзбекистон миллий энциклопедияси (PDF). Тошкент: ГУ "Ўзбекистон миллий энциклопедияси". 2000—2005. 788.