Müştərək istehsal olunan məhsul
Müştərək istehsal olunan məhsul (ing. joint product) — başqa bir məhsulla eyni vaxtda istehsal olunan və hər birinin müstəqil satış qiyməti olan məhsul.
Tərifi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İngilis professoru Kolin Druri birgə məhsulu eyni vaxtda istehsal olunan və hər birinin müstəqil satış qiyməti olan müəssisənin əsas məhsulları kimi müəyyən edir[1].
Birgə istehsal olunan məhsulların uçotu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ayrılma nöqtəsinə (məhsulların ayrıldığı istehsal nöqtəsi) çatana qədər müxtəlif məhsullar üzrə məsrəflərin uçotu müəyyən edilmir. Ayrılma nöqtəsi məhsulların bölünə bilməsi, bir-birindən ayrı satıla bilməsi və ya sonrakı emala məruz qalması ilə müəyyən edilir. Ayrılma nöqtəsini keçdikdən sonra birgə istehsal olunan məhsullarla bağlı bütün əlavə xərclər satılana qədər hər bir məhsul üçün ayrıca saxlanılır[1].
Bölünmə nöqtəsinə qədər ümumi biznes xərcləri aşağıdakı üsullarla məhsullara bölünə bilər[1]:
- natural göstəricilərdən istifadə üsulu (xərclər istehsalın həcminə mütənasib olaraq bölüşdürülür). Metod üzrə hər bir məhsul bərabər gəlirə malikdir, kompleks məsrəflərin payı hər bir məhsul üzrə onun ümumi istehsal həcmindəki payına mütənasib olaraq tutulur və hər bir məhsul növü üzrə vahid maya dəyəri eyni olur. Əgər məhsulların qiyməti fərqlidirsə, onda süni gəlirli və gəlirsiz məhsullar meydana çıxa bilər. Müxtəlif ölçü vahidləri olan məhsullar istifadə edildikdə metodu tətbiq etmək də çətindir;
- bölünmə nöqtəsində satışın dəyərinə əsaslanan metod (xərclər satış gəlirinə mütənasib olaraq bölüşdürülür). Qiyməti yüksək olan məhsullar üçün metoda görə, məsrəflərin daha yüksək payı ilə kompleks xərclər bölüşdürülür;
- xalis satış dəyəri metodu (xərclər mümkün xalis satış dəyərinə mütənasib olaraq bölüşdürülür). Metod üzrə kompleks məsrəflər məhsulların satış qiyməti ilə bölünmə nöqtəsindən sonra çəkilən xərclər arasındakı fərqə mütənasib olaraq bölüşdürülür;
- ümumi mənfəətin sabit payı metodu (mürəkkəb məsrəflər hər bir fərdi məhsul üzrə ümumi ümumi mənfəətdə eyni paya uyğun olaraq bölüşdürülür). Metodaya görə hər bir məhsul üzrə ümumi mənfəətin faizi ümumi ümumi mənfəətə bərabərdir. Ümumi mənfəətin faizi ümumi gəlirdən məhsulların ümumi dəyərini çıxmaqla hesablanır və sonra mənfəət gəlirin faizi ilə müəyyən edilir, bundan sonra emaldan sonrakı xərclərin məbləği çıxılır və fərq ayrılmış kompleksdir. Hər bir fərdi məhsul üçün məsrəf və gəlir arasında əlaqənin sabit olduğu güman edilir.
