Müştərilərlə qarşılıqlı münasibətlərin idarəolunması sistemi (CRM -CRM system - ing. Customer Relationship Management) şirkətin hazırkı və potensial gələcək müştərilər ilə əlaqələrinin idarə edilməsi üçün bir yanaşmadır. Bu yanaşmada şirkət ilə müştərilərin əlaqələri tarixi haqqında verilənlər bazası təhlil edilməsinə və müştərilər ilə biznes əlaqələrini inkişaf etdirilməsinə çalışılır və əsasən müştərilərin əldə saxlanılmasına və şirkətin gəlirlərinin artırılmasına önəm verilir.[1]
CRM yanaşmasının mühüm bir aspekti şirkətin internet saytı, telefonu, email ünvanı, canlı yayım, marketinq materialları və son zamanlarda çox istifadə olunan sosial media vasitələri daxil olmaqla müxtəlif rabitə kanalları ilə məlumatları tərtib edən CRM sistemləridir.[2] CRM yanaşması və onu asanlaşdırmaq üçün istifadə olunan sistemlər vasitəsilə biznes müəsssisələri öz hədəf auditoriyaları və onların ehtiyaclarını ən ayxşı yolla necə qarşılayacağı barəsində məlumat alırlar. Lakin CRM yanaşmasını qəbul etmək həmçinin istehlakçı auditoriyasında favoritizmə də gətirib çıxara bilər ki, bu da müştərilər arasında narazılığa səbəb olacaqdır və CRM-in məqsədlərini məğlub edəcəkdir.[3]
Müştəri Münasibətlərinin İdarə Edilməsi ilə bağlı ilkin ideyalar 1970-ci illərin əvvəllərində müştəri məmnunniyyəti illik sorğular aparmaqla və ya qeydiyyatda müştərilərdən soruşmaqla yaranmağa başladı.[4] Bu zaman, biznes müəssisələri satışın avtomatlaşdırılması üçün müstəqil meynfreym sistemlərinə etibar etməli idilər, lakin texnologiyanın inkişafı onlara müştəriləri elektron cədvəllərdə və siyahılarda kateqoriyalaşdırmağa imkan yaratdı. Bu mərhələdə ən önəmli dönəm 1982-ci il idi, bu zaman Keyt və Robert Kestnbaum Məlumat bazası marketinqi anlayışını təqdim etdi. Bu anlayış müştəri məlumatlarını toplamaq və analiz etmək üçün statistik metodları tətbiq edirdi.[5]
4 il sonra Dallasdan olan Pat Sullivan və Mayk Möhne ACT adlanan müştəri qiymətləndirmə sistemləriniyaratdılar. Bu sistem ilk dəfə olaraq düzgün formalı əlaqə idarə xidmətini təklif edən rəqəmsal roleks prinsiplərinə əsaslanırdı.[6]
Bu trend 1993-cü ildə ilk dəfə CRM məhsulları Sibel sistemini CRM product Siebel Systems imzalayan Tom Sibel də daxil olmaqla bir sıra təsisçilər tərəfindən potensialdan maksimum səviyyədə istifadə edə bilmək üçün izlənilmişdir.[7] Buna baxmayaraq, bir Müştərilərlə Münasibətlərin İdarə Edilməsi bir termin kimi 1997-ci ildə Sibel Qartnerin və İBM-in sayəsində populyar olmağa başladı. 1997-2000-ci illər ərzində aparıcı CRM məhsulları korporativ resurs planlaşdırılması funksiyaları, göndərmə və marketinq imkanları ilə zənginləşdirildi.[8]
1999-cu il ərzində Tom Sibel ilk CRM veb proqramı olan Siebel Sales Handheld adlı proqramı təqdim etdi.[9]
2000-ci ilin başlanğıcı həmçinin Microsoftun CRM bazarına girdiyi ilk kimi xatırlanır. Şirkət Navision sistemini qəbul etdikdən sonra onun aparıcı məhsulları olan Outlook və MS Office ilə əlaqələrin idarə etməsini sinxronlaşdırdı və onların öz CRM-I olan Microsoft Dynamics yaratdı.[10]
İlk açıq mənbəli CRM sistemi 2004-cü ildə SugarCRM tərəfindən yaradıldı.Bu zaman ərzində system vahid sahibkarlar və kiçik komandalar üçün əlçatan oldu və böyük bir qiymət azalması dalğasına məruz qaldı.[8]
2009-cu ildə social CRM sistemi yaranmağa başladı. Bu il ərzində, layihə mütəxəssisləri social medianın üstünlüklərindən yararlanmaq üçün yollar axtardılar və şirkətlərin bütün istifadəçilərin sevimli şəbəkələrində əlçatan olmasına kömək edən alətlər yaratdılar. Bu zaman bir çox firmalar bu trenddən yararlandılar.[8] Eyni ildə, Qartner ilk Müştəri Münasibətlərinin İdarə Edilməsi sammitini təşkil etdi və həyata keçirdi və xüsusiyyətlər sisteminin CRM həlli kimi təsnifatını təklif etdi.[11]
2013-2014-cü illərdə bir çox məşhur CRM məhsulları korporativ rabitəni inkişaf etdirmək və istifadəçilərin son təcrübəsini hazırlamaq üçün biznes kəşfiyyat sistemləri və rabitə proqramları ilə əlaqəli idi. Son iki il ərzində, aparıcı trend stanlaşdırılmış CRM həlləri ilə əvəz olundu.[12]
Gələcək illərdə CRM həlləri daha rahat və istifadəsi asan olacaq, xüsusi SaaS xidmətlərini təkif edəcək. Digər bir gözlənti isə bütün istifadəçi əlaqələrini vahid rabitə kanalında birləşdirmək olacaqdır.[13]
Müştəri ilə Münasibətlərin İdarə Edilməsi sisteminin ən əsas məqsədi satış, marketinq və müştərilərə dəstəyin inteqrasiyası və avtomatlaşdırılmasıdır. Buna görə də, bu sistemlər adətən şirkətin sahib olduğu hər bir müştərisi üçün yaradılan bir səhifədə üç funksiyanın ümumi məlumatlarını təqdim edən alətlər panelinə malik olur. Alətlər paneli müştəri və şirkət arasında münasibətləri ümumiləşdirən müştəri məlumatları, keçmiş satışlar, əvvəlki marketinq səyləri və s. kimi məlumatları təmin edir. Operativ CRM əsasən 3 əsas komponentdən ibarətdir: satış gücü avtomatlaşdırılması, marketinq avtomatlaşdırılması və servis avtomatlaşdırılması.[14]