Müdaxiləçilik (siyasət)

Müdaxiləçilik — hökumətin öz ölkəsində iqtisadi məsələlərə və ya başqa ölkənin siyasi məsələlərinə müdaxiləsi.[1] Beynəlxalq münasibətlər kontekstində hərbi müdaxilə "hədəf dövlətdə siyasi hakimiyyət strukturunu müəyyən etmək məqsədilə hərbi heyətin tanınmış sərhədlərdən kənara çıxarılması" kimi müəyyən edilmişdir.[2] Müdaxilə yalnız siyasi hakimiyyət strukturlarının dəyişdirilməsinə yönəldilə bilər, həm də humanitar məqsədlər, eləcə də borcların yığılması üçün həyata keçirilə bilər.[3]

Müdaxiləçilik Qərb dövlətlərinin xarici siyasətlərində, xüsusən Viktoriya dövründə və sonrasında böyük rol oynamışdır. Yeni imperializm dövrü Banan müharibələri də daxil olmaqla qlobal cənubda Qərb dövlətlərinin çoxsaylı müdaxilələri baş tutmuşdur. Müasir müdaxiləçilik Soyuq müharibə siyasətindən irəli gəlmiş, burada ABŞ və Sovet İttifaqı digər dövlətin orada saxladığı hər hansı təsirə qarşı çıxmaq üçün dünya ölkələrinə müdaxilə etmişdir.[4] Tarixçilər qeyd ediblər ki, müdaxiləçilik ilə məşğul olan ölkələrin ictimai rəyi arasında bu mövzu həmişə mübahisəli siyasi məsələ olmuşdur.[5]

Aleksandr Dauns tərəfindən hazırlanmış məlumat toplusuna görə, 1816–2011-ci illər arasında xaricdən tətbiq edilən rejim dəyişikliyi nəticəsində 120 lider vəzifədən kənarlaşdırılmışdır.[6] Karnegi Mellon Universitetinin professoru Dov Levin tərəfindən 2016-cı ildə aparılan bir araşdırmada müəyyən edilmişdir ki, ABŞ-nin 1946–2000-ci illər arasında xarici ölkələrdə keçirilən 81 seçkiyə müdaxilə etmişdir və bunların əksəriyyətində müdaxilə məxfi şəkildə həyata keçirilmişdir.[7][8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Interventionism". Merriam-Webster. 19 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2022.
  2. ↑ Finnemore, Martha. The Purpose of Intervention: Changing Beliefs about the Use of Force (ingilis). Cornell University Press. 2004. 9–10. ISBN 978-81-7049-205-4. 2022-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-20.
  3. ↑ Finnemore, Martha. The Purpose of Intervention: Changing Beliefs about the Use of Force (ingilis). Cornell University Press. 2004. 9–10. ISBN 978-81-7049-205-4. 2022-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-20.
  4. ↑ Rabe, Stephen G. U.S. Intervention in British Guiana: A Cold War Story. University of North Carolina Press. 2005. ISBN 978-0807856390.
  5. ↑ Kinzer, Stephen. The True Flag: Theodore Roosevelt, Mark Twain, and the Birth of American Empire. Henry Holt and Company. 2017. ISBN 978-1627792165.
  6. ↑ Downes, Alexander B. Catastrophic Success: Why Foreign-Imposed Regime Change Goes Wrong (ingilis). Cornell University Press. 2021. ISBN 978-1-5017-6115-7. 2022-05-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-20.
  7. ↑ Levin, Dov H. "When the Great Power Gets a Vote: The Effects of Great Power Electoral Interventions on Election Results". International Studies Quarterly. 60 (2). June 2016: 189–202. doi:10.1093/isq/sqv016.
  8. ↑ The U.S. is no stranger to interfering in the elections of other countries Arxivləşdirilib 2022-01-19 at the Wayback Machine, Los Angeles Times, (December 21, 2016).

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Melissa M. Lee. 2020. Crippling Leviathan: How Foreign Subversion Weakens the State. Princeton University Press.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]