Müqəddəs Qalla planı

Müqəddəs Qall Planı. Rayxenau, IX əsrin əvvəlləri (təxminən 820-830). Əlyazma 1092. Perqament, 1 vərəq, təqribən. 112cm x 77.5 sm. latın.

Müqəddəs Qalla planı (ing. Plan of Saint Gall) — Orta Əsrlər dövrünə aid olan ən məşhur memarlıq təsvirlərindən biridir. IX əsrdə (təxminən 820-ci il) hazırlanmış bu plan, monastırların təşkilati və memarlıq quruluşunu əks etdirən nadir sənədlərdən biridir.[1] Plan, Müqəddəs Qalla monastırı üçün nəzərdə tutulsa da, onun heç vaxt tam şəkildə həyata keçirilmədiyi düşünülür. Bununla belə, o dövrün monastır mədəniyyəti və memarlıq anlayışı haqqında əvəzsiz məlumat təqdim edir.[2]

Müqəddəs Qalla Planı, ideal bir monastır cəmiyyəti və onun fəaliyyət mexanizmləri[3] haqqında ətraflı təsəvvür yaradan unikal sənəddir. O, Orta Əsrlərdəki mədəni və sosial strukturun necə təşkil olunduğunu anlamaq üçün tədqiqatçılara və tarixçilərə qiymətli məlumatlar təqdim edir. Bu plan, təkcə dini memarlıq üçün deyil,[4] həm də orta əsrlər Avropasının dünyəvi həyatı üçün də model təşkil etmişdir.

Planın mənşəyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Plan, Karolinq dövründə, Rayxenau adasındakı bir monastırda hazırlanmışdır[5] . Rayxenau monastırı, o dövrdə intellektual və dini fəaliyyətin əsas mərkəzlərindən biri idi. Sənəd, ehtimal ki, Benedikt rahiblərinin gündəlik fəaliyyətlərini tənzimləmək və onların ideal monastır modeli yaratmalarına kömək etmək məqsədilə tərtib olunmuşdur. Planın adını aldığı Müqəddəs Qalla, İsveçrədə yerləşən bir məşhur monastır idi. Lakin bəzi tədqiqatçılar bu planın heç vaxt bu monastır üçün nəzərdə tutulmadığını, sadəcə ideal bir monastır modeli kimi yaradıldığını iddia edirlər.[6]

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müqəddəs Qalla Planı 1:1 miqyaslı tam tikili layihəsi olmasa da, çox detallı təsvirlər təqdim edir. O, monastırların necə qurulması lazım olduğuna dair fikir verir:[7]

  1. Mərkəzi Kilsə
    • Monastırın mərkəzi hissəsində yerləşir.
    • Bazilika üslubunda inşa olunmuş üç nefli kilsə nəzərdə tutulub.
    • Kilsənin yanlarında rahiblər üçün xüsusi məkanlar və qurbangahlar yerləşdirilmişdir.
  2. Yaşayış və iş sahələri
    • Rahiblərin yaşayış yeri (dormitoriya) kilsəyə yaxın yerləşir.
    • Sakit iş üçün kitabxana və scriptorium (əlyazma hazırlama sahəsi) nəzərdə tutulub.
  3. Digər elementlər
    • Plan, hamamlar, pivə və şərab istehsalı yerlərini, habelə su təchizatını və kanalizasiya sistemini əhatə edir. Bu, monastırın özünü təmin edən bir icma kimi dizayn edildiyini göstərir.

Əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müqəddəs Qalla Planı, IX əsr Avropasının sosial,[8] dini və iqtisadi həyatını öyrənmək üçün nadir mənbələrdən biridir. O, orta əsrlərdə monastır həyatının gündəlik aspektlərini əks etdirir.[9] Plan, monastırların həm dini, həm də dünyəvi fəaliyyətlər üçün mərkəz rolunu oynadığını göstərir. Kənd təsərrüfatı, təhsil və mədəni fəaliyyətlərin eyni məkanda birləşdirilməsi, kompleks bir idarəetmə modelinin göstəricisidir.[10] Bu sənəd, Karolinq intibahının təhsil və mədəniyyət sahəsindəki təsirini göstərir. İntellektual və dini həyatın sintezini əks etdirən bir modeldir. Planın orijinal nüsxəsi İsveçrənin Müqəddəs Qallen Kitabxanasında saxlanılır. Bu, onu dünyanın ən qədim memarlıq təsvirlərindən biri edir.[11]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ McClendon, C (2005). The Origins of Medieval Architecture. London. p. 232, n.51
  2. ↑ The abbey church of the medieval period was excavated in 1964–66, but its form does not reflect that on the plan. Excavations were reported in Horn, The Plan of St. Gall, vol. 2, pp. 256–359.
  3. ↑ "Campus Galli – karolingische Klosterstadt Meßkirch" (alman).
  4. ↑ "The Plan of St. Gall". www.stgallplan.org. 2016-10-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-24.
  5. ↑ "Carolingian Culture at Reichenau & St. Gall". stgallplan.org. 2012-09-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-10.
  6. ↑ Anderson, E. "Umberto Eco, The Name of the Rose – First Day: Terce (pp. 27–39) – Study Page". April 4, 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  7. ↑ Zettler, A. "Spaces for servants and provendarii in Early Medieval Monasteries. The example of the virtual monastery of the Plan of Saint Gall". Bulletin du centre d'études médievales d'Auxerre, BUCEMA (Hors-série no.8). 2015. doi:10.4000/cem.13624.
  8. ↑ Rahn, J. Rudolf. Geschichte der Bildenden Künste in der Schweiz. Von den Ältesten Zeiten bis zum Schlusse des Mittelalters (alman). Zürich. 1876.
  9. ↑ Price, L. The Plan of Saint Gall in Brief. Berkeley: University of California Press. 1982. ISBN 9780520043343.
  10. ↑ Nees, L. "The Plan of Saint Gall and the Theory of the Program of Carolingian Art". Gesta. 25 (1 – Essays in Honor of Whitney Snow Stoddard). 1986: 1–8. doi:10.2307/766891. JSTOR 766891.
  11. ↑ Horn, W.; Born, E. The Plan of St. Gall: A Study of the Architecture & Economy of, & Life in a Paradigmatic Carolingian Monastery, Volumes I–III. Berkeley: University of California Press. 1979. ISBN 0-520-01724-2.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Müqəddəs Qalla planı ilə əlaqəli mediafayllar var.