Məlumat azadlığı

Söz azadlığı bayrağı
İnternet
Visualization of Internet routing paths
İnternetin bir hissəsindəki rutinq yollarının Opte Layihəsi zamanı vizuallaşdırılması
Əsas
İdarəçilik
İnformasiya infrastrukturu
Xidmətlər
Tarixi
Təlimatlar
П:  İnternet portalı

Məlumat azadlığı və ya İnformasiya azadlığı — fərdin məlumatı dərc etmək və istehlak etmək azadlığı. Məlumat əldə etmək fərdin məlumatı səmərəli şəkildə axtarmaq, qəbul etmək və ötürmək qabiliyyətidir. Bura bəzən "elmi, yerli və ənənəvi biliklər; məlumat azadlığı, açıq internet və açıq standartlar daxil olmaqla, açıq bilik resurslarının yaradılması, məlumatların açıq əldə edilməsi və əlçatanlığı; rəqəmsal irsin qorunması; mədəni və dil müxtəlifliyinə hörmət, məsələn, əlçatan dillərdə yerli məzmuna çıxışı təşviq etmək, hamı üçün ömür boyu və elektron keyfiyyətli təhsil; əlillər tərəfindən bacarıq, təhsil, cins, yaş, irq, etnik mənsubiyyət və əlçatanlığa əsaslanan bərabərsizliklərin aradan qaldırılması da daxil olmaqla, yeni media və informasiya savadlılığının və bacarıqlarının yayılması və onlayn sosial inklüzivlik; mobil rabitə, internet və genişzolaqlı infrastruktur da daxil olmaqla əlaqə və əlverişli İKT-nin inkişafı" aiddir.[1][2]

İnformasiyanın açıq nəşri və formal informasiya azadlığı qanunları da daxil olmaqla, hökumət məlumatlarına ictimai çıxış geniş şəkildə hökumətdə demokratiyanın və dürüstlüyün mühüm əsas komponenti hesab olunur.[3]

Maykl Baklend məlumat əldə etmək üçün aradan qaldırılmalı olan altı növ maneəni müəyyən edib: mənbənin identifikasiyası, mənbənin mövcudluğu, istifadəçinin qiyməti, provayderin dəyəri, koqnitiv giriş və məqbulluq.[4] "İnformasiya əldə etmək", "məlumat əldə etmək hüququ", "bilmək hüququ" və "məlumat azadlığı" bəzən sinonim kimi istifadə edilsə də, müxtəlif terminologiyalar məsələnin xüsusi (əlaqəli olsa da) ölçülərini vurğulayır.[1]

Məlumat azadlığı şifahi, yazılı, çap, elektron və ya bədii formalar vasitəsilə istənilən mühitə tətbiq edilə bilən ifadə azadlığı ilə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, söz azadlığının hüquq kimi müdafiəsi təkcə məzmunu deyil, həm də ifadə vasitələrini əhatə edir.[5] Məlumat azadlığı internet və informasiya texnologiyalarının məzmununda bəzən məxfilik hüququ ilə ziddiyyət təşkil edən ayrıca anlayışdır. İfadə azadlığı hüququ kimi, şəxsi toxunulmazlıq hüququ da qəbul edilən insan hüququdur və məlumat azadlığı bu hüququn genişləndirilməsi kimi çıxış edir.[6] Böyük Britaniya hökuməti bunu söz azadlığının genişləndirilməsi və əsas insan hüququ kimi nəzəriyyələşdirib.[7] Bu həmçinin beynəlxalq hüquqda tanınır. Beynəlxalq və ABŞ Pirat Partiyası əsasən məlumat azadlığı məsələlərinə əsaslanan siyasi platformalar qurmuşdur.[8]

İcmal

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2014-cü ildə üç milyarddan bir qədər çox istifadəçiyə çatan və dünya əhalisinin təxminən 42 faizini təşkil edən internetə çıxışda əhəmiyyətli artım baş verib.[1] Lakin rəqəmsal bərabərsizlik dünya əhalisinin yarısından çoxunu, xüsusən də qadınları və qızları, Afrikada[9] və az inkişaf etmiş ölkələrdə, eləcə də bir neçə inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərini istisna etməkdə davam edir.[10] Bundan əlavə, əlilliyi olan şəxslər texnologiyaların dizaynı və ya təlim və təhsilin mövcudluğu və ya olmaması ilə üstünlük və ya daha çox mənfi cəhətlərə malik ola bilərlər.[11]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Keystones to foster inclusive Knowledge Societies (PDF). UNESCO. 2015. səh. 107. 11 November 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 3 January 2021.
  2. ↑ World Trends in Freedom of Expression and Media Development Global Report 2017/2018. UNESCO. 2018. səh. 202. 10 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2021.
  3. ↑ Schapper, Jake H. M.; McLeod, Sam; Hedgcock, Dave; Babb, Courtney. "Freedom of Information for Planning Research and Practice in Australia: Examples, Implications, and Potential Remedies". Urban Policy and Research (ingilis). 39. 2020-12-08: 106–119. doi:10.1080/08111146.2020.1853522. ISSN 0811-1146. 30 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 December 2020.
  4. ↑ "Access to information". people.ischool.berkeley.edu. 30 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 June 2018.
  5. ↑ Andrew Puddephatt, Freedom of Expression, The essentials of Human Rights, Hodder Arnold, 2005, pg.128
  6. ↑ "Protecting Free Expression Online with Freenet – IEEE Internet Computing" (PDF). 3 November 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 July 2008.
  7. ↑ "What is the Freedom of Information Act?". ico.org.uk (ingilis). 2019-04-04. 20 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-17.
  8. ↑ Downie, James. "Avast Network, What is the Pirate Party—and why is it helping Wikileaks?". The New Republic. 24 January 2011. 25 January 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 December 2011.
  9. ↑ "Recommendations concerning the promotion and use of multilinguisme and universal access to cyberspace" (PDF). UNESCO. 30 March 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 3 January 2021.
  10. ↑ Souter, David. "Towards Inclusive Knowledge Societies: A Review of UNESCO Action in Implementing the WSIS Outcomes" (PDF). UNESCO. 2010. 3 August 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 3 January 2021.
  11. ↑ "Photos" (PDF). UNESCO. 24 May 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 3 January 2021.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]