Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri — Nazim Hikmətin 1939-cu ildə yazmağa başladığı və təxminən 1960-cı illərin ikinci yarısında çap olunan bir şeir kitabıdır.
| Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri | |
|---|---|
| Orijinalın nəşr ili | 1966 |
17 min misradan ibarət olan əsər Nazim Hikmət yaradıcılığının zirvəsi sayılır. [1] İkinci Konstitusiya Monarxiyasından İkinci Dünya Müharibəsinə qədər Anadoluda yaşamış adi insanların hekayələrini təqdim edir. Digər tərəfdən, İkinci Dünya Müharibəsi, Milli İstiqlal Müharibəsi də daxil olmaqla, 1920-1940-cı illər arasında Türkiyənin sosial tarixindən bəhs edir. II Dünya müharibəsində nasizmin məğlubiyyəti müxtəlif aspektlərdə həll olunur və əks olunur. Nəsr, şeir və ssenari texnikasının bir-birinə bağlı olduğu bir əsərdir. Beş cilddən ibarətdir, beşincisi yarımçıqdır.
1938-ci ildə Nəzim Hikmətin həbsə atılmasından sonra qoyulan əsərlərin nəşrinə və oxunmasına qadağa qoyulduğundan şairin sağlığında çap oluna bilməyən əsər 1965-ci ildə qadağanın ləğv edilməsindən sonra,1966-1967-ci illərdə oğlu Memet Fuadın sahibi olduğu De Nəşriyyatında 5 cilddə nəşr olunmuşdur.
Əsər Milli Təhsil Nazirliyi tərəfindən 100 əsas əsər siyahısına daxil edilmişdir.
Nazim Hikmət 1939-cu ildə İstanbulda "Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri"-ni yazmağa başladı:
"1939-cu ildə tövqifxanada başlanıb
..................................bitən bu kitab..."
(Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri, Nazim Hikmət)
1939-cu ildə şair üzərində işləməyə başladığı zaman əsərin adı; "Məşhur adamların ensiklopediyası" idi. Almaniyanın Sovet İttifaqına etdiyi hücumdan xəbər tutan şair iyirmi birinci əsrin tarixini yazmağı düşündü. Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri bu düşüncənin məhsulu olaraq ortaya çıxdı. “Məşhur Kişi Ensiklopediyası”, 1941-ci ildə Bursa Həbsxanasında olarkən yazmağa başladığı "Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri"nə bir hissə kimi daxil edildi. [2]
Nazim Hikmət əsəri üçün ilkin dizaynını belə izah etdi:
"İstəyirəm ki, oxucu 12 min misranı bitirdikdən sonra insan qaynayan bir məhşərdən keçmiş olsun. İstəyirəm ki, bu insan məhşərinin konkret ifadəsi oxucu ilə müəyyən bir dövrdəki müxtəlif siniflərə mənsub Türkiyə insanları vasitəsi ilə Türkiyənin müəyyən bir tarixi dövrdəki sosial vəziyyətindən bəhs etsin. İstəyirəm ki, ikinci planda, Türkiyə cəmiyyətini çevrələyən dünya vəziyyəti müəyyən bir dövrədə anlaşılsın. İstəyirəm ki, haradan gəlib harada olduğunu, haraya gedildiyi ilə bağlı olan suallara sahəmin içində əzəmi imkanlarla cavab verilsin."
("Kamal Tahirə həbsxanadan məktublar", Nazim Hikmət, Bilgi Nəşriyyatı.
1950-ci ildə şair həbsdən çıxdıqda əsərin 66 min sətirinin yazıldığını bildirir. Gələn il ölkəni tərk edərkən dostlarının arasında dastanın bəzi hissələrini paylayır. Bəzilərini tutulmaq qorxusundan yandırır. [3] Əsər 1965-ci ildə Türkiyədə nəşr olunduqda 17.000 misra qaldı.
Əsərin ilk hissəsi 1941-ci İstanbulda Heydərpaşa vağzalında başlayır. 15:45-də Eskişehirə yola düşən qatarın 510 nömrəli üçüncü sinif vaqonunda 18.38-də Ankaraya çatana qədər davam edir. Vaqonun sərnişinləri adi kəndlilər, əsgərlər, işçilər və məhbuslardır. Bəzi sərnişinlərin həyat hekayələri, dünyagörüşləri və düşüncələri ilə bütün eposu izləyir. [3]
İkinci kitabda Haydarpaşa stansiyasından yola düşən başqa bir qatarın sərnişinləri haqqında bəhs olunur. Bu dəfə sərnişinlər siyasətçilər, diplomatlar, tacirlər və fabrik sahibləridir. İstiqlal Döyüşü dastanının bəzi hissələri əsərə alındı. [3]
Üçüncü kitab həbsxanada və xəstəxanada baş verir. Dördüncü kitab Sovet İttifaqında və Fransada faşizmə müqavimət göstərənlərdən bəhs edir. Yarımçıq qalmış beşinci kitabda müharibənin, Türk cəmiyyətindəki çətinliklər və ağır həyat şərtlərinin əks olunduğu yerlər əks olunur.
Əsərin birinci hissəsi 2002-ci ildə Ankara İncəsənət Teatrı tərəfindən, Nazim Hikmətin anadan olmasının 100 illiyi ilə bir teatr tamaşası olaraq redaktə edildi və Rutkay Əzizin rəhbərliyi ilə səhnələşdirildi. [4]
Nazim Hikmətin "Məmləkətimdən İnsan Mənzərələri"ndən "On Bir Rəsm" pyesi, bu kitabdan seçilmiş səhnələrin Nihat Asya tərəfindən teatra uyğunlaşdırılması nəticəsində ortaya çıxdı və dünya premyerasını 2010-cu ildə etdi.