Mərkəzi kontragent

Mərkəzi kontragent (ing. Central Counterparty Clearing House, CCP) — maliyyə bazarlarında, xüsusən də qiymətli kağızlar, derivativlər və digər maliyyə alətlərinin ticarətində iştirak edən bir qurumdur.[1] CCP əsasən alıcı və satıcılar arasında vasitəçi kimi çıxış edir, hər iki tərəfin maliyyə öhdəliklərini təmin edərək ticarət əməliyyatlarının təhlükəsizliyini və sabitliyini artırır.[2]

Əsas funksiyaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

CCP hər bir əməliyyatda satıcı üçün alıcı, alıcı üçün isə satıcı kimi çıxış edir. Bu yanaşma əməliyyat tərəfləri arasında riskləri minimuma endirir. CCP ticarət tərəflərinin öhdəliklərini yerinə yetirə bilməmə riskini azaltmaq üçün müvafiq zəmanətlər (məsələn, girovlar, kapital yastıqları) tələb edir.[3] Tərəflərin qarşılıqlı öhdəliklərini ümumiləşdirərək yalnız xalis məbləği hesablayır və ödəmələrini buna əsasən tənzimləyir. Bu yanaşma əməliyyat xərclərini və resurs tələblərini azaldır. CCP hər bir ticarət iştirakçısından müəyyən miqdarda başlanğıc marjası və dəyişkən marja tələb edir. Bu girovlar riskin təminatı rolunu oynayır. CCP vasitəsilə həyata keçirilən əməliyyatlar daha şəffaf olur və sistematik risklərin qarşısını alır.[4]

Mərkəzi kontragentin iş mexanizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Satıcı və alıcı arasında bazarda ticarət müqaviləsi bağlanır və CCP vasitəçi kimi prosesə daxil olur.[5] Hər iki tərəfdən girov tələb edilir. Bu girov, tərəflərdən biri öhdəliklərini yerinə yetirə bilmədikdə CCP-nin müdaxilə edə bilməsi üçün istifadə olunur. CCP bütün əməliyyatları xalisləşdirir və yalnız ödənilməli məbləği hesablayır. CCP alıcıdan ödənişi qəbul edir və bu məbləği satıcıya köçürür.[6]

Mərkəzi kontragentin üstünlükləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tərəflər arasında etibar problemi aradan qaldırılır, çünki CCP əməliyyata zəmanət verir. Maliyyə sistemində zəncirvari uğursuzluq riskinin qarşısını alır. Netləşdirmə vasitəsilə maliyyə əməliyyatları daha effektiv şəkildə idarə olunur.[7] CCP-lər ticarət əməliyyatları haqqında daha ətraflı məlumat toplayaraq şəffaflıq təmin edir.

Çətinliklər və risklər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əgər mərkəzi kontragent öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməzsə, bu, maliyyə bazarlarında ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bütün əməliyyatların bir CCP-də cəmlənməsi sistematik riskləri artırır.[8] Müştərilər üçün girov təminatının yüksək olması likvidlik problemlərinə səbəb ola bilər. Beynəlxalq əməliyyatlarda müxtəlif hüquqi və tənzimləmə çərçivələri çətinlik yarada bilər.[9]

Tənzimləmə və standartlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mərkəzi kontragentlərin fəaliyyəti beynəlxalq tənzimləmə çərçivələri və standartları ilə müəyyən edilir. Bu çərçivələrə daxildir:[10]

  • Basel III standartları: Kapital və likvidlik tələblərini artırmaq.
  • IOSCO prinsipləri: İnfrastruktur təminatçıları üçün əsas standartlar.
  • Avropa Bazarı İnfrastrukturu Tənzimləməsi (EMIR): CCP-lər üçün Avropa Birliyində tətbiq olunan tənzimləmə.

Mərkəzi kontragentlərin rolu 2008-ci il maliyyə böhranında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2008-ci il qlobal maliyyə böhranı zamanı derivativ ticarətində CCP-lərin əhəmiyyətinin olmaması ciddi problemlərə səbəb oldu.[11] Böhrandan sonra, G20 ölkələri, bütün standartlaşdırılmış derivativ müqavilələrinin CCP-lər vasitəsilə ticarət edilməsini tövsiyə etdi. Bu qərar CCP-lərin maliyyə bazarlarında sistematik risklərin azaldılması üçün vacib bir qurum olduğunu bir daha vurğuladı.[12][13]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Rehlon, Amandeep; Nixon, Dan. "Central counterparties: what are they, why do they matter and how does the Bank supervise them?" (PDF). Bank of England. İstifadə tarixi: 1 April 2017.[ölü keçid]
  2. ↑ Amandeep Rehlon; Dan Nixon web, "Central counterparties: what are they, why do they matter and how does the Bank supervise them?" (PDF), Bank of England, 2013, 28 September 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 24 April 2023
  3. ↑ Steigerwald, Robert S., "Central Counterparty Clearing" (PDF), Understanding Derivatives—Markets and Infrastructure, Federal Reserve Bank of Chicago, 2013: 12–26, 2017-04-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 2017-03-29
  4. ↑ Cont, Rama, "The end of the waterfall: default resources of central counterparties", Journal of Risk Management in Financial Institutions, Henry Stewart Publications, 8, 2015, SSRN 2588986, 2021-06-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-12-09
  5. ↑ "Primer: Derivative Instruments" Arxiv surəti 6 may 2024 tarixindən Wayback Machine saytında. Financial Policy Forum Derivatives Study Center.
  6. ↑ Retuers. "OCC says pushing ahead on over-the-counter plan" Arxiv surəti 16 noyabr 2010 tarixindən Wayback Machine saytında.
  7. ↑ Priem, Randy. "CCP recovery and resolution: preventing a financial catastrophe". Journal of Financial Regulation and Compliance. 26 (3). 2018: 351–364. doi:10.1108/JFRC-03-2017-0032.
  8. ↑ Purring, Craig. "The Economics of Central Counterparty Clearing: theory and Practice" (PDF). ISDA Discussion Papers (1). May 2011: 12. 2024-07-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-18.
  9. ↑ OCC. "OCC Default Rules and Procedures" (PDF). Options Clearing Corporation. September 9, 2016. 2 April 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 April 2017.
  10. ↑ Domanski, Dietrich; Gambacorta, Leonardo; Picillo, Cristina. "Central clearing: trends and current issues" (ingilis). Bank for International Settlements. 2015-12-06. 2019-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-13.
  11. ↑ Norman, Peter, Plumbers and Visionaries, Chichester: John Wiley & Sons, February 2008, 84, ISBN 978-0-470-72425-5
  12. ↑ DTCC. "CNS Overview". Depository Trust & Clearing Corporation. 3 April 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 April 2017.
  13. ↑ National Securities Clearing Corporation, Rule 18: Procedures for when the corporation declines or ceases to act // NSCC Rules and procedures, DTCC, 3 April 2017 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 April 2017

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]