Merkel hüceyrələri

Merkel hüceyrələri, eyni zamanda Merkel-Ranvier hüceyrələri və ya toxunma epiteliya hüceyrələri onurğalıların dərilərində yer alan xəfif təmas hissi üçün lazım olan, oval formalı mexanoreseptorlardır. İnsanların barmaq ucları kimi olduqca həssas dəridə sıx olaraq mövcuddur və somatosensor gətirici sinirlərlə sinaptik bağlantı qurarlar.[1] Geniş yayılmasa da, bu hüceyrələr bədxassəli ola bilər, aqressiv və müalicəsi çətin dəri xərçəngi növü olan merkel hüceyrə karsinoması yarada bilər.[2][3]

Hər nə qədər sinir darağı (neural crest) mənşəli,[4] olduqları bilinsə də son zamanlarda məməlilər üzərində edilən təcrübələr əslində epitel mənşəli olduqlarını göstərmişdir.[5]

Strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Merkel hüceyrəsi

Merkel hüceyrələri bütün onurğalıların dərisində və selikli qişanın bəzi hissələrində mövcuddur. Məməli dərisində epidermisin bazal qatında təxmini 10 μm diametrli hüceyrələr kimi görünürlər. Həmçinin ayaqaltı səthində rete uzantıları olaraq da adlandırılan epidermis uzantılarında da mövcuddur.[6] Əsasən sensor sinir ucları ilə əlaqələndirilir və merkel sinir ucu olaraq adlandırılırlar. Onlar yavaş uyğunluq göstərən (SA1) somatosensor sinir lifləri ilə əlaqələndirilir. Yavaş titrəşimlərə (5–15 Hz) və formal, kənar kimi dərin statik təmaslara reaksiya verirlər. Kiçik aşkarlama sahələri səbəbi ilə daha çox barmaq ucları kimi bölgələrdə mövcuddur və xaricdən örtülməmiş olmadığı üçün uzun davamiyyətli təzyiqlərə reaksiya verirlər.

İnkişafı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Merkel hüceyrələrinin mənşəyi iyirmi ildən çoxdur müzakirə mövzusudur. Quşlar üzərində sınaqdan keçirilən dəri köçürülməsi təcrübələri neural crest mənşəli olduqlarını nəzərdə tutsa da məməlilər üzərində reallaşan təcrübələr epidermis mənşəli olduqlarını da ortaya qoyur.[7][8]

Funksiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alman bədən alimi Fridrix Siqmund Merkel bu hüceyrələrdən Tastzellen və ya "toxunma hüceyrələri" olaraq bəhs etmişdir. Ancaq bu təklif olunan funksiyalarını sübut etmək çox çətin olduğu üçün mübahisəli mövzu kimi qaldı. Lakin son zamanlarda gen nəqli siçanlar üzərində edilə təcrübələrdə gətirici sinirlərin həssas geometrik detalları deşifrə etmək üçün istifadə etdiyi kodlamalarda Merkel hüceyrələrinin elzem olduğu göstərilmişdir.[9] Merkel hüceyrələrində sıx nüvə qranullarına sahib olduğu üçün bəzən APUD hüceyrələri olaraq da qəbul edilir. bu səbəbdən neyroendokrin funksiyaları ola bilər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Mescher, Anthony L (2016). Junqueira's Basic Histology. McGraw-Hill Education. ISBN 978-0-07-184270-9.
  2. ↑ Rotondo, JC; Bononi, I.; Puozzo, A.; Govoni, M.; Foschi, V.; Lanza, G.; Gafà, R; Gaboriaud, P.; Touzé, FA.; Selvatici, R.; Martini, F; Tognon, M. (2017). "Merkel Cell Carcinomas Arising in Autoimmune Disease Affected Patients Treated with Biologic Drugs, Including Anti-TNF". Clin Cancer Res. 23 (14). ss. 3929–3934. doi:10.1158/1078–0432. CCR-16–2899. Arxivləşdirilib 2022-01-20 at the Wayback Machine PMID 28174236 Arxivləşdirilib 2021-11-04 at the Wayback Machine
  3. ↑ Munde, Prashant (17 yanvar 2014). "Pathophysiology of merkel cell". Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 17 (3). ss. 408–412. doi:10.4103/0973–029x.125208 Arxivləşdirilib 2022-06-15 at the Wayback Machine. PMC 3927344 Arxivləşdirilib 2021-11-02 at the Wayback Machine $2. PMID 24574661 Arxivləşdirilib 2021-11-04 at the Wayback Machine
  4. ↑ Baumann; Halata, Zdenek; Moll, I. (2003). The Merkel cell: structure-development-function- cancerogenesis. Springer. ss. 99-. ISBN 978-3-540-00374-8. 2 may 2010.
  5. ↑ Morrison, Kristin; Miesegaes, George R.; Lumpkin, Ellen A.; Maricich, Stephen M. (2009). "Mammalian Merkel cells are descended from the epidermal lineage". Developmental Biology. Cilt 336. ss. 76–83. doi:10.1016/j.ydbio.2009.09.032. Arxivləşdirilib 2021-04-20 at the Wayback Machine PMC 2783667 Arxivləşdirilib 2022-05-17 at the Wayback Machine $2. PMID 19782676 Arxivləşdirilib 2022-09-13 at the Wayback Machine
  6. ↑ Halata, Z; Grim, M; Bauman, KI (2003). "Friedrich Sigmund Merkel and his "Merkel cell", morphology, development, and physiology: review and new results". The Anatomical Record Part A: Discoveries in Molecular, Cellular, and Evolutionary Biology. Cilt 271. ss. 225–39. doi:10.1002/ar.a.10029. PMID 12552639 Arxivləşdirilib 2020-04-07 at the Wayback Machine. 2 mart 2020.
  7. ↑ Morrison, KM; Miesegaes, GR; Lumpkin, EA; Maricich, SM. (25 Eylül 2009). "Mammalian Merkel cells are descended from the epidermal lineage". Dev Biol. 336 (1). ss. 76–83. doi:10.1016/j.ydbio.2009.09.032. PMC 2783667 Arxivləşdirilib 2022-05-17 at the Wayback Machine $2. PMID 19782676 Arxivləşdirilib 2016-05-22 at the Wayback Machine.
  8. ↑ Van Keymeulen, A.; Mascre, G.; Youseff, KK; Harel, I.; Michaux, C.; De Geest, N; Szpalski, C; Achouri, Y.; Bloch, W.; Hassan, BA; Blanpain, C. (2009). "Epidermal progenitors give rise to Merkel cells during embryonic development and adult homeostasis" Arxivləşdirilib 2022-01-20 at the Wayback Machine (PDF). J Cell Biol. Cilt 187. ss. 91–100. doi:10.1083/jcb.200907080. PMC 2762088 Arxivləşdirilib 2022-06-06 at the Wayback Machine $2. PMID 19786578 Arxivləşdirilib 2011-04-14 at the Wayback Machine
  9. ↑ Maricich, SM; Wellnitz, SA; Nelson, AM; Lesniak, DR; Gerling, GJ; Lumpkin, EA; Zoghbi, HY (2009). "Merkel Cells are Essential for Light Touch Responses". Science. 324 (5934). ss. 1580–82. doi:10.1126/science.1172890. PMC 2743005 Arxivləşdirilib 2022-08-04 at the Wayback Machine $2. PMID 19541997 Arxivləşdirilib 2022-08-04 at the Wayback Machine.