Mtevandidi

Mtevandidi — Gürcüstanın Quriya bölgəsində yetişən, xüsusən süfrə şərabı istehsalında istifadə edilən yerli qırmızı üzüm növüdür. Akido (iki dəstəli tumurcuq), Açido, Didd Mtevana, Didmtevana və Didtevano adları ilə də tanınır. Mtevandidinin mənşəyi haqqında yazılı bir qaynaq yoxdur. Botanika və əkinçilik xüsusiyyətləri bu növün Gürcüstana xas olduğunu göstərir.^[1]

Mtevandidi
Elmi təsnifat
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb.
Beynəlxalq elmi adı
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Mtevandidi, Quriyada əsasən şərq hissəsində şərab hazırlamaq üçün istifadə olunan məhsuldar bir üzüm növüdür. Burada üzümlər baxımsız qalsa da böyüməyi, inkişafı və keyfiyyəti qoruya bilib.

19-cu əsrin ikinci yarısından bəri Mtevandidinin yüksək üzüm bağları göbələk xəstəlikləri və fillokseranın yayılması səbəbindən böyük ölçüdə məhv edilmişdir.

Üzümçülüklə maraqlanan yerli sakinlərin təşəbbüsü ilə Mtevandidinin toxumları 1905 və 1906-cı illərdə Çoxatauri və Maxaradzedə (Kalagoni, Dablatsixe və Bağdadi kəndləri) aşağı üzüm bağları kimi yetişdirildi və bəziləri bu gün də mövcud olub yüksək məhsuldarlıq və üzümlərin normal inkişafı ilə xarakterizə olunur.

Müasir Mtevandidi əkinçilik sahəsi yüksək keyfiyyətli istehsal ilə xarakterizə olunsa da məhduddur.^[2]

Bir salxım təxminən 15–17 sm uzunluqda, eni 11–14 sm və təxminən 100–130 giləmeyvə, orta ölçülü olduqda 12–14 sm uzunluğunda və 9–12 sm enində, 80–90 giləmeyvədən ibarət olur. Çiçəklənmə dövründəki çiçəklərin sayı 300 ilə 500 arasında dəyişir. Meyvəsi mavimsi qara və orta ölçülüdür — uzunluğu 15,3 mm və eni 13,4 mm. Böyük meyvələrin uzunluğu 17 mm və eni 15,8 mm, kiçik meyvələrin uzunluğu 9 mm və eni 8 mm-dir. Meyvəsi oval, ortası daha geniş, ucu yuvarlaq və qalın dərili olubbkifayət qədər ətli və şirəlidir. Dəri qalın balmumu ləkələri ilə örtülmüşdür.

Bir meyvədə 1–4 toxum (ümumiyyətlə bir dənə) olur. Toxumun uzunluğu 7–8 mm, eni 3–4,5 mm, içərisi qəhvəyi, parlaq sarıdır.^[3]

Tam yetişənə qədər bitki örtüyü 208–216 gün, yarpaq düşənə qədər 236–240 gün davam edir. Qönçələrin qırılması aprel ayının əvvəlindən başlayır, çiçəklənmə dövrü iyunun sonundan etibarən, üzümün yetişməsi avqustun sonunda (26–28) və ya sentyabrın əvvəlində, tam yetişmə isə 20 – 25 oktyabr tarixlərində baş verir. Çiçək düşməsi noyabr ayının ortalarından dekabrın ilk yarısına qədər davam edir. 8–12 tumurcuqla yükləndikdə bir üzüm məhsulu cəmi 2,5–4,0 kq, yəni hektara 120 sentner deməkdir. Məhsul əmsalı 1,5-dir.

Quriyanın isti və nəm iqlimində Mtevandidi xəstəliklərə həssasdır. Məhsuldar böyüyən üzümlər, əkinçilik və sonrakı baxım çətinlikləri səbəbindən ən çox yoluxmağa məruz qalır. Üzümlər vaxtında pestisidlə müalicə olunur və bütün təlimatlara əməl olunarsa, üzüm xəstəliklərdən qorunur. Yetişdirildiyi zaman oidiuma qarşı davamlılığı azdır və lazım olduqda üzümün oidium xəstəliklərindən qorunması üçün kükürdlə müalicə kimi tədbirlər alınmasa bütün məhsul məhv ola bilər. Telavi (Telavi zonası) sınaq stansiyasının məlumatları Mtevandidinin xəstəliklərə qarşı davamlı olduğunu göstərir və bunu quru ekoloji şəraitlə izah etmək olar. Imereti dağlarında Mtevandidinin zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı davamlılığı güclüdür və buna görə də geniş yayılmayıb və aşağı məhsul verir. Yaxşı qulluq edildikdə, bir kök üzərində həkk olunmuş Mtevandidi güclü böyümə-inkişaf və nizamlı məhsuldarlıq ilə xarakterizə olunur.