Ovçunun xatirələri (hekayələr)

Ovçunun xatirələri (rus. Записки охотника) silsiləsindən birinci hekayə- "Xor və Kaliniç" 1847-ci ildə "Sovremennik" jurnalının birinci nömrəsində dərc olunmuşdur. 1848–1851-ci illər arasında İvan Turgenyev bu silsilədən 20 hekayə yazmışdı. Həmin hekayələr 1852-ci ildə Moskvada, ayrıca kitab şəklində buraxılmışdır. Onların bir hissəsinə senzura qadağa qoymuş, əlyazmaları itmişdir. Bu hekayələrdə üsyankar kəndlilərin zülmkar mülkədarları öldürməsi göstərilmişdir. Silsilənin 4 hekayəsi sonradan yazılıb və beləliklə, onların ümumi sayı 25-ə çatıb.

"Ovçunun xatirələr"ində Turgenev o dövrün rus həyatının çox mühüm sahəsini- mülkədarla kəndli arasındakı zidiyyətləri təsvir və təndiq etmişdir. Həm məzmun, həm də bədii forma cəhətindən bir-birindən qüvvətli olan bu hekayələrində müəllif dərin müşahidə qabiliyyətinə malik bir realist, cəmiyyətin yaralarını açıb göstərən, cəmiyyəti geri çəkən səbəbləri axtaran sosioloqdur.

"Odnodvorets Ovsyanikov" hekayəsində mülkədar Vasili Nikolayiç surəti təhkimçi mülkədarların başqa bir keyfiyyətini büruzə verir. Vasili kəndlilərinə parlaq nitqlərlə müraciət edir. Onlara şer söyləyir, mahnı oxuyur, "mənim də ruhum rus ruhudur"- deyir, ancaq kəndlilərin vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün heç bir əməli iş görmür. Bütün bu mülkədar surətləri, hərəsinin özünəməxsus fərdi xüsusiyyətləri ilə bərabər, ümumiyyətlə mühafizəkar dvoryanlığın mənfi keyfiyyətləri haqqında tam təsəvvür yaradır.

"Ovçunun xatirələri"ində mülkədar təsərrüfatlarının böhranını göstərən təsvirlər xüsusi yer tutur. "Moruqlu bulaq" hekayəsində uçulub dağılmış, xaraba qalmış dvoryan malikanəsi təsvir edilir. Malikanə sahibi özü isə Moskvada veyillənir. "Mənim qonşum Radilov" hekayəsində əyyaşlığa qurşanan mülkədar Fyodrın var-dövləti əlindən çıxmış, ailəsi dağılmış, vaxtilə bol məhsul verən bağlar solub-saralmışdır. "Çertopxanov və Nedopyuskin" hekayəsində vaxtilə cah-calal sahibi olan iki mülkədarın çox acınacaqlı və yoxsul bir vəziyyətə düşdüyü göstərilir. "Pyotr Pyotroviç Karatayev" hekayəsində yenə var-dövləti əlindən çıxmış mülkədarlardan bəhs olunur. Hekayələrin bir qismi dvoryanların yoxsul ziyalılara çevrilməsini əks etdirir. "Qəza həkimi" hekayəsində elm aləmində tanınmış, bir neçə əsər müəllifi olan alimin dul qadını və xəstə qızının ehtiyac içində çırpınması təsvir olunur. Belələrinə heç əsilzadə, dvoryan da demək olmaz.

"Ovçunun xatirələri"ndə müəllif 40–50-ci illərin rus kəndlində bilavasitə görüb müşahidə etdiyi həyat həqiqətlərini qələmə alıb. Ovçu- müəllif özüdür. O, kəndləri, qəza şəhərlərini gəzib-dolaşır, müxtəlif səviyyəli kəndlilər və mülkədarlarla tanış olur, onlarla söhbət edir, hadisələrin çoxunda özü yaxından iştirak edir, münasibətini bildirirdi. Əsər birinci dəfə fransız dilinə tərcümə ediləndə, səhv olaraq "Rus mülkədarlarının xatirələri" adı ilə nəşr edilmişdir. əslində isə bu əsər mülkədar xatirələri deyil, mülkədarlığı, onların mühafizə etmək istədikləri təhkimçilik hüququnu ittiham edən, təhkimçilik sisteminə nifrət bəsləyən əməlpərvər bir yazıçının xatirələri idi. Həm də müəllif özünü ovçu kimi göstərsə də, onun silahı əslində söz silahı idi. Onun nişan aldığı hədəfə mühafizəkarlıq, mülkədar zülmü, dvoryan dövləti əsarəti, hüquqsuzluq, qanunsuzluq, mövhumat, xurafat, bir sözlə- rus cəmiyyətinin inkişafına buxov olan köhnəliklər idi. "Ovçunun xatirələri" ayrı-ayrı müstəqil hekayələrdən ibarət olsa da, 40-cı və 50-ci illərin rus həyatı haqqında tam təsəvvür yaradan bütöv bir əsər təsiri bağışlayır: Təsvir olunan hadisələr, surətlər arasında möhkəm məntiqi bir əlaqə vardır. Mühafizəkar mülkədar məişətini, zövqünü və dünyagörüşünü ifşa edən bu əsər Qoqol ənənələrinin yeni şəraitdə davamı idi. "Ovçunun xatirələri"ndəki hekayələri oçerk adlandıranlar da olub. Bu ondan irəli gəlirdi ki, 40-cı illərdə "natural məktəb" adlanan ədəbi məktəbin tərəfdarları canlı həyat hadisələrini təsvir edən hekayələrə "fizioloji hekayələr" adı verilib. "Ovçunun xatirələri" də bu ədəbi məktəbin davamı kimi səsləndiyindən, ondakı hekayələr da yaxşı mənəvi oçerk adlandırılmışdır. Əslində, "Ovçunun xatirələri" spesifik janr xüsusiyyətlərinə malik hekayələr olub, bədii forma əlvanlığı etibarilə diqqəti xüsusilə cəlb edir. Müəllif mövzuya görə gah mürəkkəb, gah sadə süjetdən, gah incə yumor, gah satiradan, dərin lirizmdən, psixoloji təhlil, özünü təhlil və sairdən böyük sənətkarlıqla istifadə etmişdir. Bədii dilin zənglinliyi də bu hekayələrin ən gözəl məziyyətlərindəndir. Müəllif "Meşə və düzənlik" hekayəsi ilə "Ovçunun xatirələri"nə yekun vurmuşdur. Bu hekayədə çoşqun şairanə bir ilhamla rus təbiətinin gözəllikləri canlandırılıb. Ümumiyyətlə, "Ovçunun xatirələri"ndə təbiət təsvirləri fövqəladə gözəl və təsirlidir. Turgenev sənətinin bu cəhətini V. Q. Belinski qiymətləndirərək belə demişdir: "Turgenevin rus təbiəti lövhələrinin təsvirində qeyri-adi ustalığı qeyd etməyə bilmərik. O, təbiəti bir həvəskar kimi deyil, bir sənətkar kimi sevir. Onun təbiət lövhələri həmişə düzgündür, siz bu təsvirlərdə həmişə bizim doğma rus təbiətini görərsiniz!"

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]