Overnayt faiz dərəcəsi

Overnayt faiz dərəcəsi (ing. overnight rate, O/N) — bir iş günü üçün əmanət üzrə faiz dərəcəsi. Overnayt müddətə qoyulmuş vəsait növbəti iş günündə qaytarıla bilər. Növbəti təqvim günü həftəsonu və ya tətildirsə, geri qaytarma onlardan sonrakı ilk iş günündə baş verir^[1].

Overnayt depozitlər adətən böyük əmanətlərdir. Onlar bir-birindən banklar, eləcə də iri korporativ müştərilər və maliyyə institutları tərəfindən yerləşdirilir. Overnayt depozitləri banklararası və pul bazarlarında geniş yayılmışdır, burada onun iştirakçıları yüksək likvidliyi və qısamüddətli aktivlərin etibarlılığını qorumalıdırlar. Overnayt əmanətləri üzrə faiz dərəcəsi orta hesabla müddətli depozitlərdən (bir həftədən çox müddətə) aşağıdır, lakin tələb olunan hesablardan (cari hesablar) daha yüksəkdir^[1].

Bankların əməl etdiyi məcburi ehtiyat tələbləri və likvidlik tələbləri əsasən overnayt dərəcəsinin cari səviyyəsini müəyyən edir. Banklardan cəlb edilmiş müştəri depozitlərinin bir hissəsini mərkəzi bank hesablarında və ya likvid aktivlərin müəyyən kateqoriyasında saxlamaq tələb olunur. Ehtiyatlar və likvidlik hesabat dövrünün nəticələrinə əsasən hesablanır və bu müddət ərzində banklar hər iki dəyəri idarə edə bilirlər. Hesabat dövrünün sonuna qədər bank likvidlik kəsiri və ya profisiti ilə üzləşə bilər. Bu, sərbəst likvidliyin banklararası bazarda overnayt əsasında alqı-satqısına gətirib çıxarır. Overnayt faiz dərəcələrinin dəyişməsi banklararası bazarda tələb və təklif balansının dinamikasını əks etdirir^[2].

Overnayt faiz dərəcəsi bir neçə amildən asılıdır. Tsiklik amillərə banklar tərəfindən likvidliyə tələbin artması ilə əlaqədar olan orta dövrünün sonunun bankların məcburi ehtiyatlarına təsiri, həmçinin “təqvim günü effekti” kimi tanınan ayın sonu effekti daxildir. bankların mühasibat və maliyyə hesabatlarının tərtib edilməsi nəticəsində yaranır. İqtisadi təsirlərə mərkəzi bankın faiz siyasəti, ilk növbədə onun faiz dərəcəsinin artması və ya azalması ilə bağlı gözləntilər, eləcə də əlaqəli bazarlarda - valyuta bazarında və dövlət qiymətli kağızlar bazarında vəziyyət daxildir. Maliyyə böhranları zamanı bankların bir-birinə inamının azalması banklararası əməliyyatların məhdudlaşdırılması və overnayt faiz dərəcəsinin artması ilə müşayiət olunur^[3].

Mərkəzi Bank və Overnayt məzənnəsi Overnayt faiz dərəcəsi banklararası və ya bütövlükdə pul bazarının vəziyyətini xarakterizə edir. İnflyasiya hədəfləyən mərkəzi banklar overnayt faiz dərəcəsini dar bir faiz bandı daxilində saxlayır, onun diapazondan kənara çıxmasına imkan vermir. Overnayt faiz dərəcəsi pul siyasətinin əsas əməliyyat məqsədidir. Mərkəzi banklar çalışırlar ki, overnayt dərəcəsinin mərkəzi bankın öz faiz dərəcəsindən kənara çıxması kiçik və qısamüddətli olsun. Sabit overnayt faiz dərəcəsi bazar iştirakçılarına qısamüddətli likvidliyə çıxışı saxlamağa, likvidliyin idarə edilməsini planlaşdırmağa və onu effektiv şəkildə yenidən bölüşdürməyə imkan verir.

Ehtiyat valyutaları üzrə bir gecəlik faiz dərəcələri digər maliyyə bazarı iştirakçılarının rəhbər tutduğu etalon dərəcələr hesab edilir. Onlar sindikatlaşdırılmış kreditlər, qiymətli kağızlar və törəmə alətlər kimi digər maliyyə məhsullarının qiymətlərinin müəyyən edilməsində iştirak edirlər. Bundan əlavə, gecə dərəcəsi gəlir əyrisinə daxil edilir və dolayısı ilə digər daha uzun müddətlər üzrə tariflərə təsir göstərir^[2].

Hər bir böyük beynəlxalq maliyyə mərkəzinin öz meyarlı overnayt tarifləri var. ABŞ-da SOFR, Böyük Britaniyada SONIA, Avrozonada €STR, Yaponiyada TONAR-dır. Rusiyada bençmark banklararası overnayt məzənnəsi RUONIA-dır^[4].

• Benito F., León Á. and Nave J. Modeling the Euro overnight rate. 14 (Journal of Empirical Finance). 2007. 756–782.
• Kozul N. Interbank overnight rate determinants. 44 (Bankarstvo). 2015. 34–45.
• Law J. Overnight rate (A Dictionary of Finance and Banking). Oxford: Oxford University Press. 2018.
• Nautz D. and Scheithauer J. Monetary policy implementation and overnight rate persistence. 30 (Journal of International Money and Finance). 2011. 1375–1386.

• Cari banklararası overnayt faiz dərəcələrinin aktual statistikası (сайт Trading Economics)