Paris məktəbi

Paris məktəbi — Qərb sənətində XX əsrin birinci yarısında Parisdə yerləşən,bənzər cərəyanlarda yer alan sənətçiləri izah etmək üçün istifadə olunan bir termindir. Paris Məktəbi tək bir sənət hərəkatı və ya təşkilat deyildi, lakin Parisin 20-ci əsrin əvvəllərində Qərb sənətinin mərkəzi kimi əhəmiyyətini ifadə edir. 1900-1940-cı illər arasında şəhər bütün dünyadan sənətçilər çəkdi və bədii fəaliyyət mərkəzi oldu. Paris Məktəbi, bu boş cəmiyyətin, xüsusən də fransız olmayan sənətkarların, Montparnasse'nin kafe, salon və ortaq iş yerləri və qalereyalardakı mərkəzlərini təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl bu ad həm də post-impressionistlər və Pointillizm və Orfizm, Fauvizm və Kubizm arasında bir çox əməkdaşlıq və yeni sənət cərəyanlarında üst-üstə düşən sənətkarlara da tətbiq olunurdu. Həmin dövrdə Montmartrada bədii mayalama və orada qurulmuş sənət səhnəsi baş verdi. Lakin Pikasso uzaqlaşdı, müharibə demək olar ki, hamını səpələdi, 1920-ci illərdə Montparnasse avanqardın mərkəzinə çevrildi. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra bu ad başqa bir mücərrəd sənətkar qrupuna tətbiq edildi.^[1]

I dünya müharibəsi öncəsində Parisdə yaşayan Pablo Pikasso,Mark Çaqal,Amadeo Modilyani,Pyer Bonard və Henri Matis kimi sənətçilər,ortaya çıxardıqları Post-impressionalizm,kubizm, fovizm kimi cərəyanlara Paris məktəbinin qabaqcıllarıdır.Bu sənətçilər və Jan Arp, Robert Delauney,Sonia Delauney,Coan Miro,Konstantin Brakusi,Raul Dofi,Rene İçe,Tsuquharu Foucita kimi digərləri,iki dünya müharibəsi arasındakı dövrdə Sürrealizm və Dada başda olmaqla fərqli cərəyanlarda da əsərlər yaradıblar.

"Paris məktəbi" termini 1925-ci ildə André Warnod [fr] tərəfindən Parisə köçmüş bir çox xarici əsilli sənətkarlara istinad etmək üçün istifadə edilmişdir. Tezliklə valyuta qazandı, bir çoxu yəhudi olan xarici rəssamları fransız sənətinin saflığına təhdid olaraq görən tənqidçilər tərəfindən rüsvayedici etiket olaraq istifadə edildi. Sənətşünas Louis Vauxcelles, "Fauvizm" və "Kubizm" ifadələrini bir araya gətirdiyinə görə, hörmətsiz olaraq, immiqrant sənətçilərin yuyulmamış "Fransız sənətinin nümayəndələri olaraq gizlənmiş slavyanlar" adlandırdı. Özü də bir Fransız Yəhudi olan Waldemar George, 1931-ci ildə Paris adındakı məktəb "hər hansı bir sənətçinin özünü fransız olduğunu iddia etməyə imkan verir ... bu, Fransız ənənəsinə istinad edir, əksinə onu ləğv edir" dedi.

Müharibədən sonrakı dövrdə "millətçi və antisemitizm münasibətləri pozuldu. Termin Parisdə həm xarici, həm də Fransız sənətçilərini ifadə edən daha ümumi bir mənada istifadə edildi". "Yəhudi problemi" trope ictimai çıxışlarda üzə çıxmaqda davam etsə də, sənətşünaslar termini istifadə etməkdə etnik fərqlilikləri dayandırdılar. 20-ci əsrin əvvəllərində Fransız sənətşünasları Paris Məktəbini və Eccole de France'ı müqayisə etsələr də, II Dünya Müharibəsindən sonra sual Paris məktəbi və Nyu York məktəbi idi. II Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə (Apres-guerre), "Paris Məktəbi" termini tez-tez taxisme və Amerika mücərrəd ekspressionizminə Avropa bir paralel olaraq lirik abstraksiya olaraq xatırlanır.^[2]

Eyni dövrdə Paris adı verilən məktəb, Montparnasse'de Kafe Du Dome'de görüşən Mərkəzi və Şərqi Avropadan gələn immiqrantların qeyri-rəsmi bir birliyinə çevrildi. Onların arasında Alexandre Tansman, Alexander Tcherepnin, Bohuslav Martinů və Tibor Harsányi var. Bu dövrdə Montparnasse musiqiçilərinin başqa bir qrupu olan Les Six-dən fərqli olaraq, Paris musiqi məktəbi heç bir konkret stilistik oriyentasiyaya tabe olmayan sərbəst toxunmuş bir qrup idi.

• Stanley Meisler. Shocking Paris: Soutine, Chagall and the Outsiders of Montparnasse. Palgrave Macmillan. 2015.
• West, Shearer. The Bullfinch Guide to Art. UK: Bloomsbury Publishing. 1996. ISBN 978-0-8212-2137-2.
• Nieszawer, Nadine. Peintres Juifs à Paris 1905-1939 (French). Paris: Denoel. 2000. ISBN 978-2-207-25142-3.
• Painters in Paris: 1895-1950, Metropolitan Museum of Art, New York, 2000
• Paris in New York: French Jewish Artists in Private Collections, Jewish Museum, New York, 2000
• Windows on the City: The School of Paris, 1900–1945, Guggenheim Museum, Bilbao, 2016