Patancali

Patancali (sanskr. पतञ्जलि, patañjaliIAST, bilinmir, Hindistan – bilinmir) — hind filosofu, dilçi və yazıçısı, sanskritcə bir sıra dini və fəlsəfi traktatların müəllifi hesab olunur, ən məşhuru hind fəlsəfi məktəbinin əsas mətni olan Yoqa Sutradır. Patancalinin şəxsiyyəti və ona aid əsərlərin müəllifliyi məsələsi hindoloqlar arasında mübahisəli olaraq qalır. Şivaizmin Tamil qolu ənənəsində 18 Siddharadan biridir.

Patancali
Doğum tarixi bilinmir
Doğum yeri
Vəfat tarixi bilinmir
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis hindoloq və sanskritoloq M. Monye-Uilyamsın fikrincə, "Patancali" adı mürəkkəb sözdür[1] və "patta" (sanskr. पत — «uçan»)[2] və (अञ्ज् — «şərəf, gözəl») və ya «añjali» (अञ्जलि — «xeyir, ovuca birləşən»)[3][4] komponentlərindən ibarətdir.

Patancalinin şəxsiyyəti ilə bağlı diskussiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Patancalinin həyatı ilə bağlı etibarlı məlumatlar qorunmamışdı; hind mənbələrində bu barədə məlumatlar əfsanələr şəklində ötürülmüşdü, xüsusən Patancalinin Paninin ovuc hissəsində ilan şəklində göydən düşdüyü əfsanəsi açıq-aydın Patancali adının etimologiyasına əsaslanır[5].

Həqiqi bir tarixi xarakterdən danışarkən, hindoloqlar Patancalinin dörd elm adını fərqləndirirlər[6][7][8]:

  • Patancali — Panadininin Aştadhyayaya əsaslanan qədim Sanskrit qrammatikası Mahabhaşyanın müəllifi. Həm Avropa, həm də Hindistan tədqiqatçılarının hesablamalarına görə, bu Patancali eramızdan əvvəl II əsrin ortalarında yaşayıb[9][10][11]. Mətnlərə Katyayana və Panininin əsərlərinə "bhaşya" ("şərhlər") adı verildi, lakin müasirləri tərəfindən tarixə "Mahabhaşya" ("Böyük şərh") adı ilə daxil oldu. Bu risalə o qədər həcmli və əsaslı idi ki, sonrakı 2 min il ərzində Patancali sanskrit alimləri üçün bir səlahiyyətə çevrildi, bunlardan əvvəl Panini və Katyayana idi. Bu alimlərin Sanskrit dilinin quruluşu, qrammatikası və fəlsəfəsi ilə bağlı fikirləri Buddizm və Caynizmin dini təlimlərinə də təsir göstərmişdir[12][13].
  • Patancali — yoqların nəzəriyyəsi və təcrübəsi haqqında əsas mətn olan Yoqa Sutranın tərtibçisi[14], habelə Sankhya hind fəlsəfi məktəbinin görkəmli nümayəndəsidir[15][16]. Müxtəlif hesablamalara görə, eramızdan əvvəl II əsr arasında yaşayırdı. e. və eramızdan əvvəl IV əsr e., əksər qiymətləndirmələr eranın II və IV əsrlər arasındakı tanışlıq dövrünə aiddir[17] [18]. "Yoqa Sutra" hind ənənəsinin ən vacib mətnlərindən biridir və klassik yoqanın əsasını təşkil edir[19]; orta əsrlərdə Hindistan xalqlarının qırx dilinə tərcümə edilmişdir. Bundan əlavə, Yoga Sutrasın üçüncü fəsli transsendental tibbi texnologiya üçün əsasdır[20].
  • Patancali — Patancalatantra adlı tibbi mətnin müəllifi. Bu mətn bir çox orta əsrlərə aid tibbi risalələrdə qeyd olunur və Patancali, Yogaratnakara, Yogaratnasamuçka və Padartavicnana kimi bir sıra Sanskrit mətnləri tibb sahəsindəki nüfuzlu mənbə olaraq xatırlanır.

Patancali — ehtimal ki, eramızın 8-ci əsrində yaşamış və Ayurvedanın klassik risalələrindən olan Çaraka Samhitaya şərh yazan alim; bu mətnə Karakvartik deyilir[21]. Bəzi hind alimləri, xüsusən də P.V.Şarma, Patancali adı ilə bu iki tibb elm adamının Mahabhaşyanın müəllifi olan eyni Patancali olmadığını hesab edirlər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Monier Monier Williams, Patañjali Arxivləşdirilib 2018-01-01 at the Wayback Machine, Sanskrit English Dictionary with Etymology, Oxford University Press, page 582
  2. ↑ Monier Monier Williams, pata Arxivləşdirilib 2022-04-07 at the Wayback Machine, Sanskrit English Dictionary with Etymology, Oxford University Press, pages 580—581
  3. ↑ Monier Monier Williams, añjali Arxivləşdirilib 2019-12-12 at the Wayback Machine, Sanskrit English Dictionary with Etymology, Oxford University Press, page 11
  4. ↑ B.K.S. Iyengar. Yoga: Wisdom & Practice. Penguin. 2009. səh. 71. ISBN 978-0-7566-5953-0.
  5. ↑ ЭСБЕ/Патанджали
  6. ↑ Ganeri, Jonardon. Artha: Meaning, Oxford University Press 2006, 1.2, p. 12
  7. ↑ Radhakrishnan, S.; Moore, C.A., (1957). A Source Book in Indian Philosophy. Princeton, New Jersey: Princeton University, ch. XIII, Yoga, p. 453
  8. ↑ Gavin A. Flood, 1996.
  9. ↑ Sures Chandra Banerji. A Companion to Sanskrit Literature: Spanning a Period of Over Three Thousand Years, Containing Brief Accounts of Authors, Works, Characters, Technical Terms, Geographical Names, Myths, Legends and Several Appendices. Motilal Banarsidass. 1989. səh. 233. ISBN 978-81-208-0063-2. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
  10. ↑ Scharf, Peter M. The Denotation of Generic Terms in Ancient Indian Philosophy: Grammar, Nyāya, and Mīmāṃsā. American Philosophical Society. 1996. 1–2. ISBN 978-0-87169-863-6. 2021-12-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
  11. ↑ Cardona, George. Pāṇini: A Survey of Research. Motilal Banarsidass. 1997. 267–268. ISBN 978-81-208-1494-3. 2022-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
  12. ↑ Scharfe, Hartmut. Grammatical Literature. Otto Harrassowitz Verlag. 1977. 152–154. ISBN 978-3-447-01706-0. 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
  13. ↑ Harold G. Coward; K. Kunjunni Raja. The Encyclopedia of Indian Philosophies, Volume 5: The Philosophy of the Grammarians. Princeton University Press. 2015. 3–11. ISBN 978-1-4008-7270-1. 2022-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
  14. ↑ Maas, Philipp A. Samādhipāda: das erste Kapitel des Pātañjalayogaśāstra zum ersten Mal kritisch ediert (German). Aachen: Shaker. 2006. ISBN 978-3832249878.
  15. ↑ Dasgupta, Surendranath (1992). A History of Indian Philosophy Arxivləşdirilib 2021-12-30 at the Wayback Machine, Volume 1, p.229 Motilal Banarsidass Publications. ISBN 8120804120
  16. ↑ Phillips, Stephen H.,(2013). Yoga, Karma, and Rebirth: A Brief History and Philosophy Arxivləşdirilib 2021-12-30 at the Wayback Machine, Columbia University Press. ISBN 0231519478
  17. ↑ Bryant, 2009. səh. xxxiv, 510 with notes 43-44
  18. ↑ Michele Desmarais (2008), Changing Minds: Mind, Consciousness and Identity in Patanjali’s Yoga Sutra Arxivləşdirilib 2021-12-30 at the Wayback Machine, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120833364, pages 16-17 with footnotes
  19. ↑ Desmarais, Michele Marie. Changing Minds : Mind, Consciousness And Identity In Patanjali'S Yoga-Sutra And Cognitive Neuroscience. Motilal Banarsidass. 2008. 15–16. ISBN 978-81-208-3336-4. 2022-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05., Quote: «The YS is widely acknowledged to be one of the most important texts in the Hindu tradition and is recognized as the essential text for understanding classical Yoga».
  20. ↑ Meulenbeld, G. Jan. History of Indian Medical Literature, vol. I part 1. Groningen: E. Forsten. 1999. 141–44. ISBN 978-9069801247.
  21. ↑ Meulenbeld, G. Jan. History of Indian Medical Literature, vol. I part 1. Groningen: E. Forsten. 1999. 143–144, 196. ISBN 978-9069801247.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rus dilində

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Патанджали // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Махабхашья / Лысенко В. Г. // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.

İngilis dilində

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]