Planetarium

Planetarium — səma sferasını ulduzlar, planetlər və peyklərlə, meteorlarla nümayiş etdirən elm və təhsil müəssisəsi; həmçinin günəş və ay tutulmaları, Ay, Mars, Veneranın panoramaları və yer kürəsinin iqlim zonaları da daxildir.^[1][2][3]

Planetariumlarda nümayiş xüsusi “Planetarium” qurğusundan istifadə etməklə həyata keçirilir. Adətən nümayiş astronomiya, astronavtika və yer elmləri üzrə mühazirələr ilə müşayiət olunur.^[4] Planetariumun yaradılması ilk dəfə 1919-cu ildə Münhendəki Alman Muzeyinin yaradıcısı O.Miller tərəfindən təklif edilmişdir. 1923-cü ilə qədər, ilk proyeksiya aparatı Yenadakı Zeiss fabrikində quruldu, oktyabr ayında Deutsches muzeyinin illik iclasında nümayiş etdirildi və dekabrın sonunda ictimaiyyət üçün quraşdırıldı.^[5] 1925-ci ilin mayında həmin Alman Muzeyində planetarium açıldı. Elə həmin il Yenada ikinci aparat quraşdırılıb. İlk proyeksiya cihazları müəyyən coğrafi enlik üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ulduzlu səmanın istənilən enliyə malik bir nöqtə üzərində nümayişi 1925-ci ildə V.Bauersfeld tərəfindən dünya şöhrəti qazanmış böyük Zeiss aparatının yaradılmasından sonra mümkün olmuşdur. Qərb yarımkürəsində ilk planetarium (Adler Planetarium və Astronomiya Muzeyi, Çikaqo, ABŞ) 1930-cu ildə yaranmışdır. SSRİ-də ilk planetarium 1929-cu il noyabrın 5-də Moskvada açılıb. Hal-hazırda dünyada bir neçə min planetarium var ki, onların demək olar ki, yarısı optik-mexaniki planetarium cihazı və rəqəmsal proyeksiya sistemindən ibarət sintez edilmiş sistemlərdir. Rusiya planetariumları Rusiya Planetariyaları Assosiasiyası və Avrasiya Planetariumlar Assosiasiyasında birləşib.^[6][7]

Getdikcə artan sayda planetariumlar bəzi məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq üçün ənənəvi olaraq göy sferası ilə istifadə edilən bir-birinə bağlı proyektorlar sistemini əvəz etmək üçün rəqəmsal texnologiyadan istifadə edirlər. ^[8] Rəqəmsal proyektor istehsalçıları, daha az hərəkət edən hissədən istifadə etdikləri və ümumiyyətlə, sfera boyunca çoxlu ayrı-ayrı sistemin hərəkətinin sinxronlaşdırılmasını tələb etmədikləri üçün ənənəvi səma sferası ilə müqayisədə bu cür sistemlərin daha aşağı əməliyyat xərclərini və təkmilləşdirilmiş etibarlılığını iddia edirlər. Bəzi planetariumlar eyni sferada rəqəmsal olanlarla birlikdə ənənəvi optik-mexaniki proyektorlardan istifadə edirlər. İnnovativ mühəndislik texnologiyaları rəqəmsal planetariumları təkmilləşdirir. İndi günbəzdəki təsvirin keyfiyyəti müasir kinoteatrlardan heç bir şəkildə aşağı deyil, buna görə də "tam günbəzli kinoteatr" anlayışını getdikcə daha tez-tez görmək olar. İnqilabçı proqram təminatı bir serverdən 64-ə qədər proyektoru idarə etməyə imkan verir.^[9][10]

Bu məqalə qaralama halındadır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.