Pontoppidan
Erik Pontoppidan (Erik Ludvigsen Pontoppidan, 24 avqust 1698[1][2][…], Orhus, Danimarka – 20 dekabr 1764[1][2][…], Kopenhagen, Danimarka) — Danimarka yepiskopu, ornitoloq, təbiətşünası.Onun Danimarka Kilsəsinin katexizmi 1737-ci ildə nəşr olunduqdan sonra təxminən 200 il ərzində Danimarka və Norveç dini düşüncəsinə və təcrübəsinə güclü təsir göstərmişdir.
| Erik Pontoppidan | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 24 avqust 1698[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 20 dekabr 1764[1][2][…] (66 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | entomoloq, pastor[d], kilsə tarixçisi[d], ornitoloq, təbiətşünas, ilahiyyatçı, universitet müəllimi[d], jurnalist, yazıçı, iqtisadçı |
| Üzvlüyü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Canlı təbiətin sistematiki | ||
|---|---|---|
|
Tədqiqatçı, zoologiya taksonlarını təsnif edən. Taksonlarda müəllifliyi qısaca bu cür göstərilir: «Pontoppidan».
|
||
Erkən həyat və təhsil
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pontoppidan Lüdviq Henriksen Pontoppidan (1648-1706) və ikinci həyat yoldaşı Else Sofi Spend (1673-1707) üçün Orxusda anadan olub. Onun kiçik qardaşı Kristian Lüdviqsen Pontoppidan (1696-1765) Orhusda provist (stiftsprovst) idi. Atasının ilk arvadı Barbara Baker (1746-1777) idi. Erkən yaşda yetim qalan Erik Pontoppidan, Torslev kilsəsindəki Kokkedalın uzaq qohumu, ədliyyə müşaviri D.C. Braesin evinə yerləşdirildi və ev müəllimi tərəfindən pis rəftar edildi, buna görə də 1709-cu ildə ailənin müdaxiləsi ilə o, ilk dəfə Orhus Latın dilinə gəldi. Məktəbə və 1710-cu ildə ögey qardaşı, kilsə keşişi Henrik Pontoppidan ilə birlikdə yaşadığı Fredericia Latın Məktəbinə, oğlan məktəb nizam-intizamını dözülməz hesab edəndə onu 1713-cü ildə Barritdə kilsə keşişi Ove Quldberqin evinə qoydu. 1715-ci ildə 1716-cı ildə təhsilini başa vuraraq Fredericia Latın Məktəbinə qayıtdı. Daha sonra 1718-ci ildə şəhadətnaməsini (attestatları) qazanaraq ilahiyyatı öyrənmək üçün Kopenhagen Universitetinə daxil oldu.
Karyera
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pontoppidan 1719-20-ci illərdə Norveçdə fərdi müəllim işləmişdir. Daha sonra Hollandiya və İngiltərəyə getdiyi İvar Huitfeldtin oğlu Klaus üçün hovmester kimi nişanlandı (1720-21). Utrextdə olduqları müddətdə o, teoloji düşüncəsi onda təəssürat yaratmış o vaxtkı nüfuzlu islahatçı ilahiyyatçı Fridrix Adolf Lampe ilə şəxsi təmasda oldu. 1721-ci ildə o, Karlşteynli Frederik Karl (sonradan Plön hersoqu) üçün fərdi müəllim, iki ildən sonra qalada səhər və Nordborqda günorta vaizi oldu. 1726-cı ildən 1734-cü ilə qədər Hagenberqdə pastor idi, burada o, dindarları o qədər qorudu ki, Dialoqla lüteranlara qarşı öz kursunu müdafiə etməyi məqsədəuyğun hesab etdi; Unterredung Severi, Sinceri, und Simplicis von der Religion və Reinheit der Lehre (1726) və Heller Glaubensspiegel (1727). Həmin dövrdə o, Hafniya Memoriasında (1729) sonrakı topoqrafik və tarixi əsərlərinin əsasını qoydu; Dania Teatrı (1736); və yuxarıda qeyd olunan Kurzgefasste Reformationshistorie der dänischen Kirche. Pontoppidan ardıcıl olaraq Hillerodda pastor və Frederiksborqda qala təbliğçisi (1734), Kopenhagendə Danimarka məhkəmə natiqi (1735), Universitetdə fövqəladə ilahiyyat professoru (1738) və missiya şurasının üzvü (1740) oldu, eyni zamanda Everrikulumunu yazdı, fermenti veteris (1736) və Böse Sprichwörter (1739).
1736-cı ildə Pontoppidan kral reskripti ilə katexizmin izahını və yeni ilahi hazırlamağa yönəldildi və bu iki əsər - Sandhed til gudfrygtighed (1737) və himn kitabı (1740) vasitəsilə Danimarkadakı dindarlıq səbəbi güclü kömək aldı. O, eynilə Marmora Danica (3 cild, 1739–1741; diqqətəlayiq kitabələr və kilsə abidələri toplusu) və tənqidi olmayan Annales ecclesiæ Danicæ (4 cild, 1741–1752) əsərlərində tarixi araşdırmalarını davam etdirdi; və həmçinin Danimarka və digər ölkələrin dini şəraitini tənqid edən Menoza (3 cild, 1742-1743) romanını yazdı. 1747-ci ildə Bergendə yepiskop təyin edildi, burada bir çox təhsil islahatları apardı və Glossarium Norvagicum (1749) və Forsøk til Norges naturlige Historie (Kopenhagen, 1752-1753) yazdı, onun pastoral məktubları qismən onun sonrakı Kollegiyasının əsasını təşkil etdi. pastorale praktikum (1757). Pontoppidanın Bergendə qaldırdığı antaqonizm onu 1754-cü ildə Kopenhagenə getməyə məcbur etdi və növbəti ildə universitetdə prorektor oldu. Bununla belə, onun bu vəzifədə olan bütün planları rəqibləri tərəfindən puça çıxdı və o, yazılı şəkildə təsəlli axtardı, nəticələr onun Origines Hafnienses (1760) və Den danske Atlasının (1763-1767) ilk iki hissəsi oldu. beş cild ölümündən sonra redaktə edilmişdir. O, həmçinin Danmarks og Norges ökonomiske Magazin (8 cild, 1757-1764) jurnalının redaktoru olmaqla, siyasi iqtisadçı kimi də fəaliyyət göstərmişdir.
Dəniz ilanları və nəhəng kalamar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pontoppidan 1752 və 1753-cü illərdə nəşr olunmuş Forsøk til Norges naturlige Historie (Norveçin Təbiət Tarixi) adlı ikicildlik əsərində dəniz ilanı, kraken və su pərisinin varlığını müdafiə edirdi.[3]
Herman Melville, Moby-Dick romanında "yepiskop Pontoppodanın böyük Krakeni" haqqında danışır.
Jül Vern “Dənizlər altında iyirmi min liqa” romanında Pontoppidan yaradıcılığının bu tərəfinə istinad edir. Təqdimatçı, professor Aronnax izah edir ki, “başqa bir yepiskop, Bergenli Pontoppidan da bütün süvari alayının üzərində manevr edə bildiyi qədər böyük bir şeytan balığından bəhs edir”. Yoldaşlarının skeptisizminə baxmayaraq, onlar tezliklə "nəhəng ölçülərdə bir kalamar"la qarşılaşırlar.[4]
Şəxsi həyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pontoppidan üç dəfə evləndi. 26 oktyabr 1723-cü ildə Francisca Toxverd ilə evləndi (1730-cu ildə öldü). O, nazir Peder Frandsen Toxverdin qızı idi (1735-ci ildə öldü). Onların uşaqları yox idi. Pontoppidanın ikinci arvadı Lina (Ellina) Danielsen (1712-1744), Sonderborq qalasındakı husfoged Peter Danielsen (1680-1735) və Ingeborg Thomsenin (1690-) qızı idi. Toy 4 sentyabr 1731-ci ildə Sonderborqda baş tutdu. Onların iki oğlu və bir qızı var idi. İki oğlunun böyüyü Kristian Frederik Pontoppidan (1830-1816) kontr-admiral idi. Pontoppidanın üçüncü arvadı Johanne Marie de Hofman (1722-1809), Ədliyyə müşaviri Søren de Hofman til Skerrildgård (1688-1771) və Karen Elisabeth Drayerin (1689-1727) qızı idi. Toy 1745-ci il fevralın 16-da oldu. Onların üç qızı və üç oğlu var idi. Oğlu Karl Pontoppidan (1748-1802) Kral Qrenlandiya Ticarət Departamentinin direktoru vəzifəsində çalışmış və Kopenhagendə məclis üzvü olmuşdur.[5]
Təsir
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pontoppidan'ın Heller Glaubensspiegel İsveç lüteran din xadimi Karl Olof Roseniusa təsir göstərərək, ona iman gətirməyin və canlı bir imana sahib olmağın vacibliyini təəssüratlandırdı.[6]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 Eric Ludvigsen Pontoppidan // http://sdei.senckenberg.de/biographies/information.php?id=11598.
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Loxton, Daniel; Prothero, Donald R. Abominable Science! : Origins of the Yeti, Nessie, and Other Famous Cryptids. New York: Columbia University Press. 2013. səh. 207. ISBN 9780231153201.
- ↑ Verne, Jules. Twenty Thousand Leagues Under the Seas (Translated by F. P. Walter). 2024-05-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-23.
- ↑ "Carl Pontoppidan". Dansk Biografisk Leksikon (Danish). 18 July 2011. 23 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2023.
- ↑ Lodin, Sven. C. O. Rosenius: biografi (bokmal norveç). Andersen, Knut tərəfindən tərcümə olunub. Bergen: A. S Lunde & Co's forlag. 1959. 40–41. 2023-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-23.