Qadir Dayan

Qadir Dayan (tam adı: Qadir Həkim oğlu Dayanov; başqırdca: Ҡадир Хәким улы Даянов; 4 fevral 1910, Qonşaq^[d], Perm quberniyası^[d] – 19 oktyabr 1975, Ufa, RSFSR, Başqırd MSSR, SSRİ) — Başqırd dramaturqu, yazıçısı və şairi. 1938-ci ildən SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü

Qadir Həkim oğlu Dayanov
Təxəllüsü	Qadir Dayan
Doğum tarixi	4 fevral 1910
Doğum yeri	Kunaşak aulu, Çelyabinsk qəzası, Orenburq quberniyası, Rusiya
Vəfat tarixi	19 oktyabr 1975 (65 yaşında)
Vəfat yeri	Ufa, Başqırdıstan Respublikası
Vətəndaşlığı	SSRİ
Milliyyəti	başqırd türkü
Təhsili	K.A.Timiryazev adına Başqırdıstan Pedaqoji İnstitutu
Fəaliyyəti	dramaturq, yazıçı, şair
Əsərlərinin dili	başqırdca
Janrlar	şeir, poema, dram, hekayə
Mükafatları

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qadir Həkim oğlu Dayanov 4 fevral 1010-cu ildə Orenburq quberniyasının, Çelyabinsk qəzasının Kunaşak aulunda anadan olmuşdur.^[1] 1927-ci ildə orta məktəbi bitirmiş, Arğayaş şəhərində müəllim kurslarında təhsil almış, bir müddət pedoqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş, məktəb direktoru vəzifəsində çalışmışdır. 1930-1933-cu illərdə K.A.Timiryazev adına Başqırdıstan Pedaqoji İnstitutunda təhsil almışdır. 1933-1935-ci illərdə Sterlitamaksk Pedaqoji Məktəbində müəllimlik etmişdir. 1936-1941-ci illərdə K.A.Timiryazev adına Başqırdıstan Pedaqoji İnstitutunda Başqırd dili və ədəbiyyatı kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. İkinci Dünya müharibəsində iştirak etmişdir. Müharibədən sonra Başqırdıstan Kitab Nəşriyyatında işləmiş və Başqırdıstan SSR Yazıçılar Birliyində məsləhətçi vəzifəsini tutmuşdur.

Vəfatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

19 oktyabr 1975-ci ildə Başqırdıstanın paytaxtı Ufa şəhərində vəfat etmişdir.

Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qadir Dayan 1929-cu ildə mətbuatda yayınlanan “Qızıl bayraq” (“Ҡыҙыл флаг”) şeiri ilə yaradıcılığa başlamışdır.

1924-cü ildə onun “Rəşidə” («Рәшиҙә») adlı poeması, uşaqlar üçün yazılmış “Timerkəy” («Тимеркәй») əsəri, “Xeyruş və Feyruş” («Хәйрүш һәм Фәйрүш») pyesi nəşr olunmuşdur. Sonrakı dövrlərdə onun “Qoca qaçqın”, “İki gənc”, “Aqidel sahillərində” poemaları yayınlanmışdır.

Qadir Dayan eyni zamanda bir çox mahnıların müəllifidir. Onun "Şaimuratov-general" («Шайморатов генерал»), "Vurğun Gülsira" («Гөлсирәнең һөйгәне»), "Zəytünə" («Зәйтүнә»), "Ural gecəsi" («Төнгө Урал» ), "Gülcamal" ( «Гөлъямал» ), "Qarasəs" («Ҡарасәс»), "Möhtərəmə" («Мөхтәрәмә» ) və başqa mahnıları xalq arasında populyarlıq qazanmışdır.

Qadir Dayanın "Tansulpan" pyesi Başqırdıstan Akademik Dram Teatrının səhnəsində uğurla tamaşaya qoyulmuşdur. Onun uşaqlar üçün “Bir köpək öz sahibini necə tapdı” («Эт нисек үҙенә хужа тапты», 1939), “Quşlar uçur” («Ҡоштар оса», 1952), “Hiyləgər tülkü haqqında üç nağıl” («Хәйләкәр төлкө тураһында өс әкиәт», 1957)," Ovçular "( «Һунарсылар», 1959)," Göyərçinlər "( «Күгәрсендәр» ) və s. əsərləri vardır.

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

• «Şərəf nişanı» ordeni (1945)
• Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni (1945; 1955)
• Başqırdıstanın Əməkdar İncəsən xadimi (1969)

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şeir və poemaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

• «Ҡарт ҡасҡын»
• «Ике йәшлек»
• «Ағиҙел ярында»
• «Нефть ҡалаһы»
• «Тыуған ил»
• «Гөлъямалдың хаты»
• «Батыр булһын егетең»
• «Ватан өсөн»
• «Украина еренә»
• «Совет һалдаты»

Mahnıları[redaktə | mənbəni redaktə et]

• «Шайморатов генерал»
• «Гөлсирәнең һөйгәне»
• «Зәйтүнә»
• «Төнгө Урал» və b.

Dramları[redaktə | mənbəni redaktə et]

• «Таңсулпан»
• «Тулҡынлана тәрән күл»

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Гайнуллин, М. Писатели Советской Башкирии: биобиблиографический справочник / М. Гайнуллин, Г. Хусаинов. – Уфа, 1969. – С.162-166.
• Даян Кадыр. // Башкортостан: краткая энциклопедия.- Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. – С. 251.
• Писатели земли башкирской : справочник / сост. Р.Н. Баимов, Г.Н. Гареева, Р.Х. Тимергалина. – Уфа: Китап, 2006. – С. 178-179.
• Тимергалина, Р. Писатели советской Башкирии : указатель литературы 1917-1978 / Р. Тимергалина. – Уфа, 1980. - С. 83-84.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]