Qanlı Milad — 20 dekabr[1] və ya 21 dekabr 1963-cü ildə Kipr türklərinə qarşı silahlı hücumlara[2] verilən addır. Bu adada icmalararası qarşıdurmaların başlanğıcı hesab olunur.[3] Hadisələrdə cəmi 364 Kipr Türkü və 174 Kiprli Yunan həyatını itirdi.[4]
Qanlı Milad | |
---|---|
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
İsveçrənin Sürix şəhərində Yunanıstan, Türkiyə və Birləşmiş Krallıq arasında keçirilən görüşlərdə hazırlanan konstitusiya ilə 16 avqust 1960 tarixində Kipr Respublikası müstəqil bir dövlət olaraq quruldu.[5] Kipr Respublikasının ilk prezidenti seçilən III Makarios Kiprin 1961-ci ildə mövcud konstitusiya ilə idarə edilə bilməyəcəyini iddia etməyə başladı[6] və 1963-cü ilin noyabrında konstitusiyaya on üç maddəyə dəyişiklik təklif etdi.[7] Kipr Türk Birliyinin bu dəyişiklikləri qəbul etməsi üçün Kiprli Rum fanatikləri[8] Akritas Planı adı altında adada gərginliyi artıran qəzetlər nəşr etməyə[9] davam etdilər.
1963-cü il dekabrın 20-nə keçən gecə Nikosiyanın Tahtakale rayonunda avtomobillərə atəş açması nəticəsində Zeki Halil və Cemaliye Emirali öldürüldü.[1] İlk başda 30 kənd hücuma məruz qaldı.[10] Ümumilikdə 103 kəndə hücum edildi.[11] Nikosiyanın Kiçik Qaymaqlı mahalı mühasirə altına alınmışdı.[1] Qanlıdərə bölgəsində Türklərə qarşı bir hücum təşkil edildi[12]. Larnaka və Tuzla bölgələrində Türk evləri atəşə tutuldu və doqquz adam öldü. Bölgədəki 13 Türk kəndinin sakinləri 23 dekabr tarixindən etibarən daha böyük Türk kəndlərinə köç etdi.[13] 1 yanvar 1964-cü ildə Daily Herald aşağıdakıları bildirdi:
Türk evlərinə gələndə dəhşətə gəldim. Divarlar istisna olmaqla, tamamilə məhv edilmişdi. Şübhə edirəm ki, hətta bir napalm hücumu belə məhv ola bilər.[14]
Ayvasılda[15] Türklərə qarşı hücumlar edildi. Bu hücumlar 21–22 dekabr tarixlərində baş verib. Xəlil Sədrazam kənddə əvvəlcə 12 nəfərin öldürüldüyünü bildirir. Sonra onu öldürməyə davam etdiklərini söyləyir.[10][16] 3 yanvar 1964-cü ildə 9 nəfərin cəsədi tapıldı və dəfn edildi.[17] 13 yanvar 1964-cü ilə qədər davam edən qazıntılar zamanı 21 nəfərin qalıqları tapıldı.[10][18] Öldürülənlər Nikosiya Tekke Bağında (Şəhidlik) dəfn edildi.[10][17]
24 dekabr 1963-cü ildə Nikosiyanın Kumsal rayonunda 11 nəfər öldürüldü. Bunlardan 4-ü Təqaüdçü Tibbi Briqada generalı Nihat İlhanın ailəsi idi (o vaxtlar Kiprdə 650 şəxsi heyəti olan[1] Kipr Türk Qüvvələri Alayı Komandanlığının mayoru). İlhan'ın evindəki hamamda həyat yoldaşı Mürkün İlhan və övladları Murat, Kutsi və Hakan ölü tapıldı.[19] Basqının edildiyi ev daha sonra Barbarizm Muzeyi olaraq ziyarətçilər üçün açıldı.
364 Kipr Türkü və 174 Kiprli Yunan həyatını itirdi[4] və 8,667 Kipr Türkü 103 kəndi tərk etdi.[1] 22 dekabr 1985-ci il tarixli Milliyet qəzetində köç etməyə məcbur olanların sayı 25 min, 23 dekabr 1993-cü il tarixli qəzetdə isə sayının 30 min olduğu bildirilir.[11][20] John Terence O'Neill və Nicholas Rees, 30.000 Kipr Türkünün köç etməli olduqlarını ifadə etdi.[21] Dekabrın 25-də Kipr Türk Qüvvələri alayı yerləşdirildi və Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus döyüş təyyarələri Nikosiya üzərindən xəbərdarlıq uçuşlarına başlamışdılar.[1] Hadisələr üstünə 30 dekabr 1963-cü il günü toplanan Birləşmiş Krallıq, Türkiyə və Yunanıstan hökumətləri Yaşıl xətti təyin edən Yaşıl Xətt Anlaşması edildi.[20]