Qara işıq

Kompakt lüminessent lampa tipli "qara işıq" lampası, 404 nm diapazonunda lüminofor təbəqəsindən qismən nüfuz edən civə buxarının parıltı spektrindən görünən zəif bənövşəyi parıltı. Lüminoforun özünün 350–370 nm diapazonunda parıltısı gözlə görünmür.

Qara işıq lampası və ya Vud lampası (ing. Black light, Wood's light), ultrabənövşəyi işıq lampası — modeldən asılı olaraq bir-birindən fərqli diapazonlu uzun dalğalı (ən "yumşaq", görünən işığa ən yaxın) ultrabənövşəyi (UVA) işıq yayan flüoressens, qövsvari və ya LED lampadır. Kvars lampalardan fərqli olaraq, nisbətən zəif görünən parıltıya (bəzən ümumiyyətlə görünmür) malikdir və daha aqressiv ultrabənövşəyi diapazonlar yaymır: UVB (günəşdən qaralma və dəri yanıqlarına cavabdehdir) və UVC (kvars lampası radiasiyasının mikroorqanizmlərə sürətli zərərinə, insanın gözlərinə və dərisinə təsirinə görə cavabdehdir; günəş UVC-si isə yer səthinə gəlib çatmır).[1][2][3][4]

Bir çox digər lampalar görünən işıqla eyni vaxtda ultrabənövşəyi şüalar yaysa da, görünən işıq olmadan UV işığı tələb olunduqda, xüsusən də bir çox maddələr ultrabənövşəyi şüalanmaya məruz qaldıqda ortaya çıxan flüoressensliyi müşahidə edərkən qara işıq lampası lazımdır. "Qara işıq" lampası dekorativ və bədii işıq effektlərində, tibbdə diaqnostik və müalicəvi məqsədlərlə, flüoressens boyalarla xüsusi işarələnmiş maddələrin aşkarlanmasında (məsələn, əskinaslarda), həvəskar və peşəkar mineralogiyada mineral ovçuluğu, saxta pulların aşkarlanmasında, plastik qatranların bərkidilməsi, həşəratların cəlb edilməsi və soyuducu sızmasının aşkar edilməsində istifadə olunur.

Təsir prinsipi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qara işıq lampasının spektri. 1 — stronsium tetraboratda avropium xətti, ~370 nm; 2-civə xətti 404,656 nm
T5 (16 mm) boruşəkilli civə boşalma lampaları: 350–370 nm-lik "qara işıq" və 253 nm-lik kvars lampası.
E27 bazalı "qara işıq" civə lampası

Belə lampalar adi flüoressens lampalarla eyni prinsiplərə uyğun olaraq hazırlanır. Yeganə fərqi qara işıq lampalarının istehsalında xüsusi lüuminoforun istifadə edilməsi və (və ya) şəffaf şüşə lampanın əvəzinə tünd qara lampa, kobalt və ya nikel oksidi qatqıları olan mavi-bənövşəyi uvio şüşə istifadə edilir. Belə şüşə Vud şüşəsi adlanır (ing. Wood's glass) və dalğa uzunluğu 400 nmdən çox olan görünən işığı ötürmür.

Tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Flüoressens makiyajlı model
Həşəratların işıqla tutulması. DRL lampası (solda) və qara işıq lampası (sağda)
UB işıqda tutuquşunun flüoressensiyası
  • Kriminalistikada lampa işığında flüoressensləşən qan, sidik, sperma və ya tüpürcək izlərini aşkar etmək üçün;
  • Əskinasların həqiqiliyini müəyyən edərkən (bir çox müasir əskinaslarda flüoressens işarələr var);
  • Tibbdə dermatoloji yaraların təyinində, xüsusən də göbələk infeksiyalarının və trixofitozun aşkarlanmasında. Ultrabənövşəyi işıqlandırmalı xüsusi böyüdücü şüşə cədvəllə birlikdə dərinin vəziyyəti haqqında məlumatları onun parıltısına əsasən müəyyən etməyə imkan verir.
  • Əyləncə sənayesində (lampanın işığında flüoressensiya edən boyalar çox vaxt klub bəzəkləri və ya uşaq oyuncaqlarının istehsalında istifadə olunur).
  • Polimerləri möhkəmlətmək üçün. Bu məqsədlə maksimum effekt əldə etmək üçün dalğa uzunluğu 350…400 nm olan UB lampalarından istifadə etmək daha düzgün olmasına baxmayaraq, bir çox istehsalçı qara şüşəli lampalardan istifadə edir. Bu UB mənbələrinin genişləndirilmiş 315…400 nm olan dalğa diapazonu bir qədər uzunmüddətli ekspozisiya müddəti ilə polimerləşmə üçün uyğundur.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Kitsinelis, Spiros. The Right Light: Matching Technologies to Needs and Applications. CRC Press. 2012. səh. 108. ISBN 978-1439899311.
  2. ↑ Miller, Larry S.; McEvoy Jr., Richard T. Police Photography (6th). Elsevier. 2010. səh. 202. ISBN 978-1437755817.
  3. ↑ Booth, C. Methods in Microbiology. 4. Academic Press. 1971. səh. 642. ISBN 978-0080860305.
  4. ↑ Simpson, Robert S. Lighting Control: Technology and Applications. Taylor & Francis. 2003. səh. 125. ISBN 978-0240515663.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]