Qeyri-iqtisadi artım

Qeyri-iqtisadi artım (ing. uneconomic growth, mənfəətsiz artım, qeyri-rentabel artım) — ekoloji iqtisadiyyatda sosial rifahın artması ilə nəticələnməyən iqtisadi artım növünə aid edilən termin. Konsepsiyanın mənşəyi adətən iqtisadçı Herman Deylinin adı ilə əlaqələndirilir, baxmayaraq ki, digər nəzəriyyəçilərin də rolu tanınır.[1][2]

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadi artımla bağlı qeyri-davamlı xərclər və ya sosial rifahın azalması “ekosistemlərə təzyiqin artması nəticəsində mütləq sosial və ekoloji fədakarlıqlar” nəticəsində yarana bilər.[3][4] Başqa sözlə desək, “mənfəətsiz artım o zaman baş verir ki, artan istehsalın dəyəri istehsal olunan məhsulların dəyərindən çox olan resurslar və sərvətlər hesabına baş verir”.[5]

İqtisadi inkişafın faydaları və xərcləri balansını qiymətləndirmək üçün müxtəlif göstəricilərdən, məsələn, həyatdan məmnunluğun subyektiv səviyyəsi istifadə olunur.

İndikatorlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Göstəricilərin digər kateqoriyasına kəmiyyət göstəriciləri, o cümlədən ÜDM-in mürəkkəb versiyaları daxildir. Bunlardan ən məşhuru Orijinal Tərəqqi Göstəricisidir (GPI). O, ÜDM-in komponentlərinin fayda və xərclərə bölünməsi prinsipinə əsaslanır, yekun göstərici onların dəyərləri arasındakı fərqdir. ÜDM maddələrindən əlavə, ÜDM-ə iqtisadi fəaliyyətin bazarda alqı-satqı obyekti olmayan və bazar qiyməti olmayan üstünlükləri və mənfi nəticələri (xərcləri) daxildir. Onların dəyərlərini müəyyən etmək üçün ekspert qiymətləndirmələrindən istifadə olunur. Sosial rifahı müəyyən edən meyarlar toplusu müzakirə mövzusu olmaqda davam edir, buna görə də GPI ona daxil olan amillərin seçiminin, xüsusən də xərclər baxımından subyektivliyinə görə tənqid olunur. Bununla belə, bu göstəricinin iqtisadi idarəetmədə istifadəsinə dair nümunələr var,[6][7] GPI tərəfdarları onu ÜDM-dən daha etibarlı iqtisadi tərəqqi ölçüsü kimi qiymətləndirirlər.[8]

Faydalar və məsrəflər balansının dinamikasına əsaslanaraq, ekoloji iqtisadiyyatın tərəfdarları iddia edirlər ki, Birləşmiş Ştatlar və digər iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr son onilliklərdə çox güman ki, mənfəətsiz artım yaşayırlar.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Daly, H. 2007. Ecological economics: the concept of scale and its relation to allocation, distribution, and uneconomic growth. Pp. 82-103 in H. Daly. Ecological Economics and Sustainable Development: Selected Essays of Herman Daly. Cheltenham, UK: Edward Elgar.
  2. ↑ Daly, H. 1999. Uneconomic growth and the built environment: in theory and in fact. In C.J. Kibert (ed.). Reshaping the Built Environment: Ecology, Ethics, and Economics. Washington DC: Island Press.
  3. ↑ Daly, H. 1999. Uneconomic growth in theory and in fact. The First Annual Feasta Lecture, Trinity College, Dublin, 26th April. Available from: http://www.feasta.org/documents/feastareview/daly.htm Arxiv surəti 28 oktyabr 2012 tarixindən Wayback Machine saytında. Accessed 28 March 2008.
  4. ↑ Daly, H. and Farley, J. 2004. Ecological Economics: Principles and Applications. Washington: Island Press.
  5. ↑ Daly, H. 2005. Economics in a full world. Scientific American 293(3): 100—107.
  6. ↑ GPI официально используется в штате Мэриленд (на основании решения губернатора штата), штат Орегон разрабатывает десятилетний бюджетный план с использованием GPI http://www.demos.org/blog/2/5/14/implementing-gpi-vermont-maryland-and-oregon Arxiv surəti 19 avqust 2014 tarixindən Wayback Machine saytında
  7. ↑ Законодатели Вермонта (США) объявили в качестве официальной цели повышение GPI штата на 5 % в течение 5 лет "Архивированная копия" (PDF). 2014-08-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-08-27.
  8. ↑ Turk, J. & Bensen, T. (2011) Contemporary Environmental Issues; Bridgepoint Education, Inc.;ISBN 1-935966-14-6; Chapter 10.3