Qorxu və Titrəmə
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
"Qorxu və Titrəmə" (Danimarka dilində: Frygt og Bæven) — 1843-cü ildə İohannes de Silentio təxəllüsü ilə çap olunan Sören Kyerkeqora aid fəlsəfi bir əsərdir. Ümumilikdə kitabın başlığı Bibliyada keçən bir hissədən götürülüb. Belə ki, kitabın baş qəhrəmanı Tanrının ondan öz sevimli oğlunu qurban olaraq tələb etdiyi Tövratdakı İbrahimdir Bibliyadan götürülmüş həmin ifadə aşağıdaki şəkildə qeyd edilib: “Mənim əzizlərim, həmişə söz dinlədiyiniz kimi, sadəcə mən yanınızda olanda yox, indi, yanınızda olmadığım bir vaxtda da, qorxu və titrəmə ilə xilasınıza yetişmək üçün cəhd edin, çünki Tanrı Öz lütfü ilə sizi, həm istək, həm də əməl sahibi edir.” (Bax: Filippililərə; 2. 12-13) Buna görə də bu əsər Susqun İohanın dialektik lirikası olaraq təqdim edilir. Belə ki, öz məzmununa görə bu kitab sanki iki fərqli hissədən ibrarətdir. Əsərin birinci hissəsi oxucunu mənəvi, hissi, psixoloji cəhətdən Tövratda keçən bu hekayənin cazibəsinə salmaq üçün lirik əhvalda təqdim edilmişdir. Adətən bir musiqi alətində ifa etməzdən əvvəlki kökləmə prosesini xatırladan bu hissədə qeyd edilənlər İbrahimin qurban hadisəsini ilk dəfə uşaqlığında eşidərək təsirlənən və böyüdükcə onun bu əməlindən daha çox təsirlənərək tərəddüdə düşən bir insanın təxəyyülündə canlanır. İkinci hissəsi isə müəllifin əsas götürdüyü təməl kateqoriyaların tədqiqi, etik və dini olan arasındakı münasibət, etik olanın teleolojik təcridi və bir çox başqa məsələlərin dialektik şəkildə fəlsəfi tədqiqatından ibarətdir. Belə bir dialektik nəzər nöqtəsindən ən yüksək zirvədə sözlə ifadə edilə bilməyən, rasionallıqdan uzaq, qaranlıq, absurd bir iman “paradoks”u dayanır. Kyerkeqor bu kitabda insanın Tanrı naminə dünyəvi istəklərdən imtina etməsini (təslimiyyət həmləsini) və sonra Tanrı üçün hər şeyin, hətta insan məntiqində absurd olan şeylərin də həyata keçirilməsinin mümkün olduğunun fərqinə vararaq yenidən həmin dünyəvi ehtiraslara geri qayıtmasını (iman həmləsini) ifadə edən əbədiyyətin ikili həmləsi ətrafında müzakirə aparır. Qorxu və Titrəmədə buna misal kimi İbrahim peyğəmbərin sevimli oğlunu Tanrıya qurban etmək istəməsi müxtəlif bucaqlardan nəzərdən keçirilir. İbrahim öz oğlunu qurban etməyə cəhd etməklə sevimlisindən imtina edərək təslimiyyət həmləsini yerinə yetirmiş kimi görünsə də, əslində hər an absurdun kəraməti ilə iman həmləsini həyata keçirərək İshaqı yenidən əldə etmişdir. Beləliklə, iman vasitəsilə İbrahim İshaqdan imtina etmədi, o İshaqı iman vasitəsilə əldə etdi. (Bax: Problemlər; Qəlbdən Gələn Haray fəsli) Susqun İohanın təqdimatındakı İbrahim əbədiyyəti dərk etmək üçün fanilikdən imtina edən və sonra absurdun kəraməti ilə əbədiyyəti tərk edərək faniliyə bağlanan, yəni gələcək həyata yox, məhz bu həyata inanan bir iman cəngavəridir. Sadəcə təslimiyyət həmləsini həyata keçirən Aqamemnon, İeffay, Sokrat və başqaları kimi bir çox tragik qəhrəmandan fərqli olaraq İbrahim iman həmləsini həyata keçirməklə “absurdun kəraməti”nə inanan bir iman cəngavəri oldu. İmanın izahı imkansız paradoksu da tək fərdin cüz olaraq küllidən (universaldan, yəni mənəvi qaydaların bütünündən) üstün olmasından və mütləq olanla mütləq bir rabitə içində olmasından ibarətdir.