Rudi Xiden

Rudolf Hiden (9 mart 1909 və ya 19 mart 1909^[1], Qrats – 11 sentyabr 1973, Vyana) — Avstriya futbolçu

Rudolf Hiden
fr. Rodolphe Hiden
Ümumi məlumatlar
Doğum tarixi	9 mart 1909(1909-03-09) və ya 19 mart 1909(1909-03-19)[1]
Doğum yeri	Qrats, Avstriya-Macarıstan
Vəfat tarixi	11 sentyabr 1973(1973-09-11) (64 yaşında)
Vəfat yeri	Vyana, Avstriya
Vətəndaşlığı	Fransa
Boyu	184 sm
Mövqeyi	qapıçı
Karyerası
Gənclik karyerası 1925—1927 Qrats Klub karyerası[* 1] 1927—1933 Vyana 118 (0) 1933—1940 Rasinq 132 (0) Milli yığma[* 2] 1928—1933 Avstriya 20 (0) 1940 Fransa 1 (0) Məşqçisi olduğu klublar 1951—1952 Salernitana 1919 1952—1953 Messina 1953—1954 Palermo 1956—1957 Messina 1956—1957 Karrareze 1963—1964 Salernitana 1919
↑ Milli çempionatların müxtəlif liqalarında peşəkar klubların heyətində keçirdiyi oyunların və vurduğu qolların sayı. ↑ Rəsmi oyunlarda milli yığmanın heyətində keçirdiyi oyunların və vurduğu qolların sayı.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1931-ci il mayın 16-da Vyanada olmuş hadisəni o zaman idman aləmində görünməmiş sensasiya kimi qəbul etdilər. Həmin gün Avstriyanın milli futbol komandası Şotlandiya yığması ilə üz-üzə gəldi. Görüş başlamamışdan qabaq stadiona gələnlər arasında bir nəfər də olsun oyunun avstriyalıların qələbəsi ilə qurtaracağını ağlına gətirməmişdi. Çünki Britaniya adalarından gəlmiş rəqib çox güclü idi. Bununla belə, Avstriya komandası 5:0 hesabı ilə qalib gəldi. Həmin gün Avstriya yığmasının "Vundertim" - "möcüzə komanda" adını almış məşhur komandanın doğum günü sayılır. Doqquz gün sonra isə mayın 25-də təzəcə yaranmış möcüzə-komanda Berlində Almaniya yığmasını 6:0 hesabı ilə darmadağın etdi.

Vyana şəhərində nəşr olunan "Arbayter-tsaytunq" qəzeti matçdan sonra avstriyalıların qapçısı Rudi Xiden haqqında belə yazmışdı: "Qapıçı Xiden əsl möcüzə göstərdi. Onun oyunu sirkdə göstərilən tryukları xatırladırdı. Alman futbolçular avstriyalıların qapısına yaxınlaşanda Xiden onları cəsarətlə qarşılayırdı. Heç bir şey onu müvazinətini itirməyə məcbur edə bilməmişdi. Rudi soyuqqanlıqla qapısını qoruyurdu". Avstriya yığma komandasının ardıcıl olaraq iki güclü rəqib üzərində böyükhesablı qələbəsi təsadüfi deyildi. Dünyanın idman nəşrləri yaxın gələcəkdə Avstriya futbolçularının digər ölkələrin komandalarına da qalib gələcəklərini qeyd edirdilər. Təxminən iki həftə ərzində əyalət şəhəri olan Qratsdan çıxmış gənc futbolçunun dünya şöhrətli karyerası belə başladı.

Möcüzə-komandanın digər üzvlərindən fərqli olaraq, Xiden yeganə futbolçu idi ki, paytaxtı yox, Ştiriya vilayətinin əsas şəhəri sayılan Qratsı təmsil edirdi. Xiden Rudolf (Rudi) orada 1909-cu ildə martın 9-da anadan olub, ibtidai məktəbə gedib, sonra isə ticarət məktəbində təhsil alıb, çörək və biskvit bişirmək sənətini öyrənib. O zaman Qratsda futbol oyunu gənclər arasında geniş yayıldığı üçün heç təəccüblü deyil ki, Rudi də qısa bir vaxtdan sonra idmanın bu növü ilə maraqlandı. O, əvvəlcə "QAK" klubunun yeniyetmələr heyə-tində mərkəz hücumçusu yerində oynamağa başladı. Yerli "Şturm" komandasına qarşı oyunların birində "QAK"ın qapıçısı ağır zədələnir. Doğma komandasının çıxılmaz vəziyyətdə qaldığını görən mərkəz hücumçu Xiden qapıçını əvəz etmək qərarına gəlir. Tamaşaçılar bu əvəzetməni həyəcanla qarşılasalar da, bir neçə dəqiqədən sonra onların alqışları eşidildi. Matç başa çatandan sonra klubun rəhbərlərindən biri Rudiyə bildirdi ki, o, komandanın daimi qapıçısı olacaq. Doğrudur, səhərlər Rudi bəzən yeniyetmələrin heyətində hücumçu olurdu. Axşamlar isə əvvəlcə əvəzedicinin, sonra isə əsas heyətin qapısını qoruyurdu. Bu, futbolda çox nadir hadisə idi. Xidenin fiziki cəhətdən güclü olmasını bu fakt sübut edirdi. O, bazar günlərində üç, bəzən də dörd matçda ardıcıl çıxış edirdi. İndiki futbolçular Rudinin dözümlüyünə həsəd apara bilərlər. Tezliklə Xideni Ştiriya vilayətinin yığmasına dəvət etdilər. Qrats şəhərinin komandasında isə o, Zaqreb, Vyana və Budapeşt futbolçularına qarşı meydana çıxırdı. Artıq Rudinin adı tez-tez futbol dairələrində hallanırdı. 1927-ci ildə paytaxtın bir neçə peşəkar futbol klubu eyni vaxtda istedadlı qapıçını öz heyətində görmək istədiklərini bildirirdilər: "BAK", "Austriya" və "Zemmerinq" klubları ona elçi düşdülər. Rudinin Vyanaya köçmək qərarı atası sağ olmadığı üçün bütövlüklə anasından asılı idi. "BAK" klubunun rəhbəri Maks Zeman frau Xidendən arzuladığı imzanı aldıqdan sonra Rudinin böyük futbola yolu açıldı.

Dostları və yaxınları Rudini paytaxta yola salmağa hazırlaşırdılar. Doğma klubunun "atası" İrxer yeniyetməyə nəsihətlərini verdi: "Rudi, unutma ki, sən Vyanada həm şəhərimizi, həm də bütün Ştiriya vilayətini təmsil edəcəksən, Bacarığını onlara göstər! Əminəm ki, bir neçə ildən sonra sən ölkənin yığma komandasında oynayacaqsan! Əgər, işdir, paytaxtda bəxtin gətirməsə, sakitcə doğma şəhərinə qayıdarsan. Sən bizim yanımızda böyümüsən. Orada nə olacaqsa olsun, sən bizim üçün həmişə ən yaxşı qapıçı olaraq qalacaqsan".

İrxerin bu sözlərindən sonra bir anlığa Rudinin ürəyindən ona doğma olan Qratsdan getməmək fikri keçdi. Yolüstü, evə qayıdarkən Rudi göz yaşlarını saxlaya bilmədi və qəti qərara gəldi ki, yoldaşlarından ayrılmasın. Bütün gecəni onun gözünə yuxu getmədi. Elə hey fikirləşirdi, Vyanaya getməmək üçün nəyi bəhanə etsin. Səhər anası Rudiyə bu fikri başından çıxarmağı məsləhət gördü: "Artıq heç nəyi dəyişmək olmaz. Sən də razılıq vermisən, mən də. Müqaviləni imzalamışam, adam sözünün ağası olmalıdır!" Xiden başa düşdü ki, geriyə yol yoxdur. Sadiq dostu, müdafiəçi Emil şəxsi motosikletdə onu Vyanaya apardı.

Paytaxta gələn Xiden Vyananın elit "Rinq" kofesində "BAK" futbol klubunun "qərargah" üzvləri - Maks Zeman, Xuqo Mayzl, Ervin Müller, doktor Şvarts və digərlərilə tanış oldu. Qrats şəhərindən gəlmiş gənc qolkiperin arzusu milli komandanın qapısını qorumaq idi. Ancaq o zaman Dunay sahilində yerləşən paytaxtda adlı-sanlı qapıçılar-Ayqner, Frantsl, Lorman, Platser və başqaları çoxdan böyük nüfuz sahibi idilər. Bununla belə, Xiden tez bir zamanda "BAK" klubunda öz yerini tutdu və daha heç kim onun əyalətdən gəlməsini xatırlamaq istəmirdi.

Qeyd etmək lazımdır ki, Xidenin adı "Vundertimin" 1930-cu illərdə qazandığı böyük qələbələrlə qırılmaz surətdə bağlıdır. "Praterin şiri" (Vyanın mərkəzi stadionu "Prater") ləqəbini almış Rudi Xiden cərimə meydançası ərazisində gözəl və etibarlı oyunu, cəsarətli və effektli tullanışları, vaxtında rəqib qarşısına çıxmağı ilə, künc və cərimə zərbələri vurularkən inamlı hərəkətləri ilə tamaşaçıları məftun edirdi. Yaxın məsafələrdən vurulan baş zərbələri zamanı o, düzgün mövqe seçməyi bacarırdı. Ən başlıcası isə Rudi penalti zərbələrini məharətlə zərərsizləşdirə bilirdi. Demək lazımdır ki, o özünün birinci komandası "QAK"da 14, sonra "BAK" klubunda təkcə bir mövsim ərzində 7 onbirmetrlik zərbəni qaytara bilib. Avstriya yığmasında Xiden 3 penaltidən qapısını xilas edib. Daha sonra o, Parisin "Resinq" klubunda çıxış edərkən 16 dəfə onbirmetrlik zərbələrin qarşısını almağı bacarmışdı.

1930-cu il mayın 15-də Rudinin həyatında həlledici gün gəlib çatdı. Vyananın "Xoxe Varte" stadionuna toplaşan 60 min tamaşaçı İngiltərə yığma komandası ilə keçirilən matçdan sonra Xideni alqışlarla yola saldı. Gəncliyinə baxmayaraq, o gündən etibarən Rudi dünyanın ən yaxşı qapıçılarından biri olduğunu sübut etdi. Seyrçilər başa düşdülər ki, yalnız qolkiperin əla oyunu sayəsində o zaman dünya futbolunda hegemonluq edən ingilislərlə Avstriya yığması görüşü şərəflə - 0:0 hesabı ilə başa vurdu. Onlar həmin günü Temza sahilindən gəlmiş futbol banilərinə layiqli müqavimət göstərdilər. Bu isə Avropada böyük sensasiyaya səbəb oldu, axı möcüzə-komanda təzəcə addımlarını atırdı. Matç haqqında hesabat dərc edən Avstriyanın aparıcı idman qəzeti həmin görüşü "Xidenin unudulmaz günü" adlandırmışdı. Yığmanın məşqçisi Xuqo Mayzl ərz etdi ki, indi onun daimi etibarlı qapıçısı var. Beləliklə, Rudi gələcək "vundertim"in dayağına çevrildi. Bunun ardınca 1931-ci, sonra isə 1932-ci ildə Avstriya milli komandasının qazandığı böyük uğurlar dünyanın idman ictimaiyyətini heyrətə gətirirdi. Məhz o zaman beynəlxalq idman mətbuatında "vundertim" - möcüzə komandanın adı hallanmağa başlandı.

Uzun eksperimentlərə baxmayaraq, Xuqo Mayzlın yaratmış olduğu komanda daimi stabil heyətə malik deyildi. "Vundertim"in iki il ərzində böyük qələbələrə imza atmasına baxmayaraq, müəyyən vaxtda bəzi oyunçular, hətta bütün xətlər dəyişilirdi. Lakin Xiden əvəzolunmaz qalırdı. Bəs "Vundertim" - möcüzə komanda hansı keyfiyyətlərinə görə bu adı qazanmışdı? Şübhəsiz, nümayiş etdirdiyi gözəl və məhsuldar oyunu ilə. Statistiklər hesablamışlar ki, əfsanəvi drujina 1931-ci il aprelin 12-dən 1934-cü il iyunun 7-dək 31 oyun keçirmiş, bunlardan 20-də qələbə qazanmış, 7-də heç-heçə oynamış, 4 matçda isə məğlub olmuşdu, topların fərqi 97-43 olub. Məlumat üçün bildirək ki, iki məğlub oyunda Xiden iştirak etməyib.

Qeyd etmək lazımdır ki, 1930-cu illər romantik futbolun çiçəklənmə dövrü idi. Bu dövrdə sərt fərdi mühafizə, futbolçuların bir-birinə mütləq nəzarəti, kütləvi müdafiə anlayışları yox idi. Ancaq hücum futboluna üstünlük verilirdi. Avstriyanın o dövrkü yığma komandasının bütün futbolçuları çox yüksək texnikaya malik idilər. Onların oyunda istifadə etdikləri "Vyana krujevası" ifadəsini almış bir neçə serial qısa, dəqiq ötürmələr səciyyəvi xarakter daşıyırdı.

Avstriyalılar özlərinin çoxgedişli kombinasiyalarını sanki musiqi notları üzərində qururdular. Bununla da, rəqiblərini çaşbaş salır və tribunadakıların alqışlarını qazanırdılar. Möcüzə-komandanın öz fərdi qəhrəmanları da var idi. İlk növbədə Avstriya futbolu tarixində öz xüsusi yeri olan "futbolun Motsartı" təxəllüsünü almış Matias Sindeların adını çəkmək lazımdır. O, yığmanın tərkibində keçirdiyi 43 oyunda 28 top vurub. Avstriyalıların ən sevimli futbolçusu olan Sindelar virtuoz texnikaya malik idi. 1939-cu ildə Matias Sindelar qəflətən 36 yaşında vəfat edən zaman Vyana qəzetlərindən biri belə yazmışdı: "Sindelar vəfat edib, bu, o deməkdir ki, Avstriya futbolu da ölmüşdür".

"Vundertim"in müdafiə xəttində o dövrdə Avropanın güclü kənar müdafiəçilərindən sayılan Karl Sesta oynayırdı. Kollektivin oyununu modernləşdirən yarımmüdafiəçi Valter Nauşu "Komandanın beyni" adlandırırdılar. 1933-cü ildə yığma komandanın tərkibində daha bir görkəmli hücumçu, dünyanın ən məhsuldar futbolçularından biri "Bimbo" ləqəbli Frants Binder çıxış etməyə başladı. O, doğma komandası "Rapid"in heyətində keçirdiyi 756 oyunda 1006 qol vurub. 1934-cü ildə möcüzə komanda İtaliyada keçirilən dünya birinciliyinin favoriti hesab edilsə də, "Qızıl İlahə" kubokunu almaq ona qismət olmadı. Avstriya yığması yarımfinal oyununda italyanlara 0:1, üçüncü yer uğrunda mübarizədə isə almanlara 2:3 hesabı ilə uduzmuşdu. Ümumi rəyə görə, yığma komanda dünya çempionatında həddən artıq yorğun görünürdü. Bundan əlavə V. Nauş və F. Binder zədəli olduqları üçün İtaliyada çıxış edə bilmədilər. Rudi Xiden isə o vaxt Avstriyada oynamırdı. O, həmin ildə Fransanın "Resinq" klubunun şərəfini qoruyurdu. Sonralar Xiden vətəndaşlığını dəyişmiş və Fransanın yığma komandasında çıxış etməyə başlamışdı. Əfsanəvi "Vundertim"in tarixi bir qədər kədərli sonluqla başa çatmış olsa da, 30-cu illərin Avstriya millisi dünya futbolu salnaməsində parlaq iz qoydu.

1930-cu ildə ölkə çempionatı qurtarandan sonra Xiden Londonun "Arsenal" klubunun hədəfinə düşdü. "BAK" klubu rəsmi olaraq ona bir neçə il İngiltərədə oynamağa razılıq vermişdi. Futbolun vətənində oynamağı Rudi özü üçün böyük şərəf sayırdı. O, iyulun 23-də qatara minib yola düşərkən İngiltərədə uğurlu karyera qazanacağına şübhə etmirdi. Lakin əcnəbinin Britaniyada işləməsi üçün xüsüsi icazəsi olmadığına görə Rudi kor-peşman Vyanaya qayıdır. Onun gözlənilmədən doğma klubuna qayıtmasına dostları təəssüf etsələr də, eyni zamanda güclü oyunçunun komandada olmasına sevinirdilər.

1932-ci il dekabrın 7-də Avstriya yığması Londonda İngiltərə millisi ilə üz-üzə gəldi. Çox sərt oynayan ingilis müdafiəsilərinə qarşı qonaq komandanın hücumçuları istədikləri oyunu göstərə bilmirdilər. Sindelar çox çalışsa da, komandasının hücumlarını təşkil etməyi bacarmırdı. Matçın 27-ci dəqiqəsində yerli futbolçular 2:0 hesabı ilə irəlidə idilər. Həmişə soyuqqanlı olan Xiden bu dəfə çox əsəbi idi. Fasilədən sonra avstriyalılar möcüzə komandanın ciddi rəqib olduğunu ingilislərə sübut etməyə çalışdılar. Bu tarixi matçın son beş dəqiqəsi çox gərgin keçdi. Hesab 4:3 İngiltərə komandasının xeyrinə olanda Avstriya millisi məğlubiyyətlə barışmaq istəmirdi. Onların hesabda bərabərlik yaratmağa şansları var idi. Ancaq uduzmalarına baxmayaraq, London futbolsevərləri meydanı tərk etməkdə olan həm Avstriya komandasını, həm də öz pərəstişkarlarını alqışlarla yola saldılar. Londondan qayıdarkən Avstriya futbolçuları yolüstü Brüsseldə Belçika yığması ilə görüşdü və 6:1 hesabı ilə qalib gəldilər. Vyanada azarkeşlər öz sevimli komandasını böyük sevinclə qarşıladılar.

Onilliklər keçsə də qazanılmış qələbələr hər bir avstriyalı azarkeşin qəlbində xoş xatirə kimi nostalji hisslər oyadır. Unudulmaz möcüzə komandada Rudi Xidenin istedadı və zəhməti xüsusi qeyd olunmalıdır. Dünyanın bir çox qapıçıları ona oxşamağa çalışıb və ondan çox şey öyrəniblər. Xiden topu meydana əl ilə 50 metr məsafəyə tullayan ilk qapıçı olub. Qapıçıların qara köynək geyməsi də onun kəşfi hesab olunur. Sonralar bu moda beynəlxalq futbolda tətbiq olunmağa başlayıb.

Əgər Xidenin İngiltərəyə getməsi uğursuz nəticələnmişdisə, Parisin "Resinq"inə gəlməsi heç bir maneə ilə rastlaşmadı. Orada Rudi ilə tanınmış məşqçi Cimmi Xoqan məşğul olurdu. Demək lazımdır ki, Xiden Fransada xoşbəxt günlər yaşadı. O, iki dəfə öz klubu ilə ölkə çempionu oldu, altı dəfə Kuboka sahib çıxdı. Xiden üç dəfə Fransa yığmasının qapısını qorumalı oldu. Rudi burada çox populyar idi və fransızlar onunla fəxr edirdilər. Lakin ikinci dünya müharibəsinin başlanması Xideni sevimli futboldan ayırdı. Artıq o, Fransa vətəndaşı olduğu üçün orduya çağırıldı. Sedan yaxınlığındakı döyüşlərin birində Xidenin qulluq etdiyi hərbi hissə əsir düşür. Üzərində sənədlərinin olmamasına baxmayaraq, alman komandanlığı onun kim olduğunu tanıyır. Bir il təcridxanada qaldıqdan sonra Rudi azadlığa buraxılır. O, vətənə, anasını görməyə gedir. Müharibədən salamat çıxdığı üçün özünü xoşbəxt sayan Xiden bir ildən sonra Parisə qayıdır və dağıdılmış Fransanın futbol həyatını bərpa edənlərin cərgəsinə qoşulur. "Resinq" klubunun dirçəlişində onun böyük əməyi olur.

Bundan sonra dünya şöhrətli keçmiş qapıçının idmançı karyerasında ikinci dövr başlayır. Xideni İtaliyaya məşqçi kimi dəvət edirlər. Burada o, bir neçə il müxtəlif klubların hazırlığı ilə məşğul olduqdan sonra qısa müddətə vətənə dönür və Vertereze gölünün sahilində idman pansionu yaradır. Rudi Avstriya və Fransadan sonra özünün üçüncü vətəni hesab etdiyi İtaliyaya qayıdır və məşqçilik fəaliyyətini davam etdirir. Burada Rudi Xiden futbol mütəxəssisi kimi də nüfuz qazanır. Onun beynəlxalq futbol məsələlərinə və oyunun taktiki problemlərinə aid düşüncələri, təklif və ideyaları həmişə maraqla qarşılanırdı. Bir sözlə, o, zamanla ayaqlaşmağı bacarırdı.

Bütün dünya futbolu Rudi Xiden kimi idmançı ilə fəxr edə bilər. O, karyerasının əvvəlindən sonuna kimi şəxsi intizamı və yüksək idmançı mənəviyyatı ilə başqalarına nümunə olub. Nə hakimlər, nə də futbol təşkilatlarından bir dəfə olsun, töhmət almayıb. Oyun zamanı aldığı saysız-hesabsız ağır zədələr isə onun futbola olan sonsuz məhəbbətini söndürə bilməyib. O deyirdi: "Əgər mən ikinci dəfə dünyaya gəlmiş olsaydım, yenə də qapıçı olardım. Elə bilirəm, qapıçılığı öyrənmək olmaz. Bu peşə üçün doğulmaq lazımdır, sonra isə onu zəhmətlə təkmilləşdirmək vacibdir. Deməliyəm ki, bu işdə böyük tennis və stolüstü tennislə məşğul olmağım mənə çox kömək edib. Hesab edirəm ki, hər iki tennis oyunu qapıçı üçün çox faydalıdır. O, görmə reaksiyasını inkişaf etdirir".

R. Xidenin həyatı zəngin və rəngarəng olub. Taleyin amansız zərbələrinə baxmayaraq, o, zəhmətsevərliyi və inadkarlığı sayəsində çox şeyə nail ola bilib; - şöhrətə, idman uğurlarına və yaradıcılıq məmnunluğuna. Bu barədə Xiden özü belə demişdi: "Heç vaxt qarşımda xüsusi bir məqsədim olmayıb. Mən yalnız hər zaman idmana sadiq qalmağa çalışmışam və elə bilirəm, buna müyəssər olmuşam".

• "Praterin şiri" Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine

1. ↑ ^{1 2} worldfootball.net (çd.).