Rusiya–Britaniya münasibətləri

Birləşmiş Krallıq–Rusiya münasibətləri, yaxud Böyük Britaniya–Rusiya münasibətləri — Rusiya və Böyük Britaniya arasında ikitərəfli münasibətlər.[1] İngiltərə kral məhkəmələri ilə Rusiya dövləti arasında formal münasibətlər 1553-cü ildə qurulmuşdur. XIX əsrin əvvəllərində Rusiya və Britaniya imperiyaları Napoleona əleyhinə müttəfiq olsalar da, artıq Krım müharibəsi zamanı (1853-1856) Böyük Britaniya Osmanlı İmperiyası, Fransa və Sardiniya Krallığı ilə birlikdə Rusiyaya qarşı çıxdı. İki dövlət arasında Orta Asiya üzərində nəzarət uğrunda gedən mübarizə “Böyük oyun” adlanırdı. XX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniya, Fransa və Rusiya Antantanın tərkibində Üçlər ittifaqına qarşı hərbi blok yaratdılar. Birinci Dünya müharibəsinin başlamasında Antanta və Üçlər İttifaqı ölkələri arasında kəskin ziddiyyətlər əsas rol oynadı. Oktyabr inqilabından sonra Böyük Britaniya Sovet Rusiyasına qarşı xarici hərbi müdaxilədə iştirak etdi.

Birləşmiş Krallıq–Rusiya münasibətləri
Birləşmiş Krallıq və Rusiya
 Böyük Britaniya  Rusiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Böyük Britaniyanın baş naziri Boris Conson və Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Liviya konfransında, 2020-ci ilin yanvarı.

Ziddiyyətlərə baxmayaraq, İkinci Dünya müharibəsi illərində SSRİ və Böyük Britaniya anti-Hitler koalisiyası çərçivəsində əməkdaşlıq etdilər və müharibə başa çatdıqdan sonra BMT-nin həmtəsisçilərindən birinə çevrildilər. Sonradan Soyuq müharibə dövründə (1947-1989) SSRİ və Böyük Britaniya iki əks hərbi-siyasi düşərgəyə - Varşava Müqaviləsi Təşkilatı və NATO-ya daxil oldular. 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra nəhəng rus iş adamları 1990-cı illərdə London maliyyə institutları ilə möhkəm əlaqələr yaratdılar.

İki ölkə uzun müddət bir-birinə qarşı intensiv casusluq fəaliyyəti ilə məşğul olub[2]: 1930-cu illərdən 1950-ci illərə qədər SSRİ Britaniya kəşfiyyat və təhlükəsizlik xidmətlərinin ən yüksək eşelonlarına sızmağı bacarmışdır. XIX əsrdən bəri İngiltərə rus siyasi mühacirləri, qaçqınlar və rusdilli ölkələrdən olan digər varlı qaçqınlar üçün məşhur bir sığınacaq halına gəldi.

XXI əsrin əvvəllərində, xüsusən 2006-cı ildə Aleksandr Litvinenkonun zəhərlənməsindən sonra iki ölkə arasında münasibətlər pisləşdi və 2014-cü ildən Rusiya-Ukrayna müharibəsi, 2018-ci ildə Sergey və Yuli Skripalın zəhərlənməsi səbəbindən münasibətlər getdikcə daha da soyuqlaşmağa O vaxtdan bəri 28 ölkə diplomat kimi fəaliyyət göstərən şübhəli rus casuslarını ölkədən çıxarıb.[3][4] 2021-ci ilin iyun ayında Qara dənizdə ingilis HMS Defender esminesi və Rusiya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin iştirakı ilə insident baş verdi.

Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya hərbi təcavüzündən sonra iki nüvə dövləti arasında münasibətlər yenidən pisləşdi. İngiltərə Rusiya mediasına qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq etdi, rus oliqarxlarının aktivlərini ələ keçirdi, vətəndaşlarını geri çağırdı və Rusiya ilə bütün işgüzar əlaqələri kəsdi[5]. Rusiya Britaniyaya qarşı öz sanksiyaları ilə cavab verib və onu Sevastopol dəniz bazasına, Şimal axını qaz kəmərinə və Krım körpüsünə hücumlarda iştirakda ittiham etdi.[6] Böyük Britaniya Ukraynaya maliyyə və hərbi yardım baxımından ən böyük donorlardan biri və Avropada Ukraynaya hərbi artilleriya sistemləri verən ilk ölkədir.[7][8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Anglo-Russian Relations Arxiv surəti 25 oktyabr 2019 tarixindən Wayback Machine saytında House of Commons Hansard.
  2. ↑ "Sergei Skripal: Who is the former Russian intelligence officer?". BBC news. 29 March 2018. 8 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 February 2022.
  3. ↑ "Russia says it could have been in interests of Britain to poison Sergei Skripal". The Independent. 2 April 2018. 5 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 November 2018. The Kremlin has reacted angrily to the expulsion of Russian diplomats by Britain and its allies, starting tit-for-tat expulsions.
  4. ↑ "David Cameron says 'real progress' made with Vladimir Putin over Syria". The Telegraph. 10 May 2013. 11 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 December 2023.
  5. ↑ "Russian invasion of Ukraine: UK government response". GOV.UK. Government of the United Kingdom. İstifadə tarixi: 6 March 2022.
  6. ↑ "Kerch Bridge, Nord Stream the handiwork of top-tier saboteurs". Asia Times. 15 October 2022. 29 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2022.
  7. ↑ "UK to gift multiple-launch rocket systems to Ukraine". GOV.UK. 6 June 2022. 11 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2022.
  8. ↑ "Where Military Aid to Ukraine Comes From". Statistica. 30 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2022.