Sıfır əsaslı büdcələşdirmə

Sıfır əsaslı büdcələşdirmə (ing. zero-based budgeting, ZBB) — əvvəlki dövrlərin büdcələrinin faktiki dəyərlərinin nəzərə alınmadığı büdcə planlaşdırma metodu. Bu zaman büdcələrin əsasını satış proqnozları, texnoloji məsrəf standartları və iqtisadi hesablamalar təşkil edir. Ümumiyyətlə, metod ənənəvi yanaşma ilə müqayisədə daha dəqiq nəticə verir.

Tərifi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis professoru Kolin Druri sıfır əsaslı büdcələşdirməni planlaşdırılan xərclərin sıfırdan müəyyən edildiyi, yəni hər bir dövrün (ilin) ​​büdcəsinin cari xərclər proqramı yeni başlamış kimi tərtib edildiyi büdcə üsulu kimi müəyyən edir[1].

Amerikalı iqtisadçı Je Şimin fikrincə, sıfır əsaslı büdcələşdirmə müəssisədə resursların bölüşdürülməsini təkmilləşdirmək üçün layihələrin və funksiyaların xərc-fayda təhlilindən istifadə edən planlaşdırma və büdcələşdirmə vasitəsidir. Ənənəvi büdcələşdirmə, əvvəlki ilin fəaliyyətlərinin əhəmiyyətli olduğunu və eyni tendensiya ilə davam etməli olduğunu nəzərə alaraq, əvvəlki ildən artan dəyişikliklərə diqqət yetirir. Sıfır əsaslı büdcələşdirmədə xərc və fayda smetaları sıfırdan, sıfırdan qurulur və əsaslandırılmalıdır. Hər bir menecer sıfır balansdan başlayaraq öz büdcə tələbini ətraflı əsaslandırmalıdır[2].

Mərhələləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sıfır əsaslı büdcələşdirmə aşağıdakı üç addımı əhatə edir[1]:

  • qəbul edilmiş qərarların ümumi paketi çərçivəsində qərarların qəbul edildiyi hər bir fəaliyyət növünün təsviri;
  • həllərin prioritetliyinə görə qiymətləndirilməsi və sıralanması;
  • ayrılmış vəsaitlərin ümumi həcmi nəzərə alınmaqla prioritet əsasında resursların ayrılması.

Sıfır əsaslı büdcə tərtibi ixtiyari xərclər (menecerlər fəaliyyətə ayrılan vəsaitləri xərcləməkdə müəyyən sərbəstliyə malikdirlər) və köməkçi fəaliyyətlər üçün ən uyğundur.

Tənqid[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üstünlüklər
  • Sıfır baza büdcələrinə əvvəlki dövrlərdə yığılmış səhvlər daxil deyil.
  • Bu üsula uyğun olaraq hesablanmış məsrəflər yüksək əsaslandırma dərəcəsinə malikdir. Menecerlər məsrəflərə ehtiyac və ya onların sekvestrinin mümkünlüyü barədə əsaslandırılmış qərarlar qəbul etmək üçün əlavə imkanlar əldə edirlər.

K. Drurinin fikrincə, sıfır əsaslı büdcələşdirmənin üstünlüklərinə [1] əlavə etmək olar:

  • cari ilin rəqəmlərinə faiz mükafatı əlavə etməklə keçmiş nəticələri ekstrapolyasiya etmək meyli yoxdur. Ənənəvi hesablamalardan fərqli olaraq, maliyyələşdirmənin məbləği ilkin olaraq heç kimə zəmanət verilmir.
  • ənənəvi büdcələrlə müqayisədə bütün maddələrə daha tənqidi yanaşma. Sıfır əsaslı büdcənin hazırkı təcrübəsi pul üçün dəyər prinsipinə uyğundur.
  • Pul üçün dəyər mülahizələrinin diqqəti ən əsasdadır.
Qüsurlar
  • Əsas çatışmazlıq yüksək əmək xərcləridir. Planlaşdırma prosesinin müddəti ənənəvi yanaşma ilə sərf olunan vaxtdan bir neçə dəfə uzun ola bilər. Bu metoddan istifadənin xərcləri ondan istifadənin faydalarından çox ola bilər.
  • Keçmiş dövrlərin bazasından istifadə etmədən bəzi göstəricilərin proqnoz qiymətlərinin müəyyən edilməsi daha az effektiv ola bilər və ya daha az dəqiq nəticə verə bilər.
  • Bu yanaşma yalnız kifayət qədər yüksək səviyyədə avtomatlaşdırma ilə tam istifadə edilə bilər.

K. Drurinin fikrincə, sıfır əsaslı büdcələşdirmənin çatışmazlıqlarına [1] əlavə etmək olar:

  • tətbiqdə yüksək qiymət və yüksək əmək xərcləri. Beləliklə, həll paketlərinin məzmununu və onların təyinatını müəyyən etmək üçün çoxlu pul və vaxt tələb olunur.
  • bir çox həll paketi və onların müəssisə üçün cəlbediciliyinə görə sıralanmasına imkan verəcək kifayət qədər müvafiq məlumat yoxdur.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 Kolin Druri. Управленческий и производственный учёт: учебный комплекс для студентов вузов (6-е изд). М.: Юнити-Дана. 2012. 538–541. ISBN 978-5-238-01060-1.
  2. ↑ Shim J.K. Budgeting basics and beyond/J.K. Shim, J.G. Siegel, A.I. Shim — John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2012 — P.425 — 542p. — ISBN 978-1-118-09627-7