Samsun bombardmanı
Samsun bombardmanı — 7 iyun 1922-ci ildə ABŞ hərbi dəniz qüvvələri və Yunan hərbi dəniz qüvvələrinin Samsuna hücumu.
| Samsun Bombardmanı | |||
|---|---|---|---|
| Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi | |||
| Tarix | 7 iyun 1922-ci il | ||
| Yeri | Samsun, Türkiyə | ||
| Nəticəsi |
Taktik: Samsun dəniz yolu Yunanıstanın nəzarətinə keçdi. Strateji: İstiqlaliyyət Müharibəsi zərərsiz keçdi. |
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
Arxa plan[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qurtuluş savaşı illərində Qara dənizdə bir neçə kiçik gəmi ilə Sovet İttifaqından silah və sursat gətirməyə çalışan türk dənizçiləri Yunan ovçu qayıqları və döyüş gəmilərinin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkirdilər. Daha böyük gəmilərə ehtiyacı olan dənizçilər üçün Trabzon Nəqliyyat Dəniz Qüvvələrinin komandanı Fəxri bəyin planına uyğun olaraq Qara dənizdəki böyük Yunan ticarət gəmilərindən birinin tutulmasına qərar verildi.[1] Plana görə, Rusiyanın Novorossiysk limanında yüklənən “Enosis” yük gəmisi yola çıxdıqdan sonra iki kanoner qayığı tərəfindən dayandırılmalı, ələ keçirilməli və gizli şəkildə Trabzona gətirilməli idi.[1] Plan 1922-ci il aprelin 26-da axşam həyata keçirildi. Bir neçə saatlıq təqibdən sonra 500 min lirəlik material və qızılla ələ keçirilən Enosis Trabzon adı ilə Türk gəmiçilik donanmasına qatıldı.[1] O günə qədər Qara dənizdə yalnız daşınma ilə məşğul olan Qüvayi-milliyənin dənizçiləri bu əməliyyatla ticarət gəmiləri vasitəsilə Yunanıstan qüvvələrinə zərbə endirməyə başladılar.[1] Yunanlar isə Samsun bombardmanını cavab tədbiri kimi planlaşdırmışdılar.
Bombardman[redaktə | mənbəni redaktə et]
7 iyun 1922-ci il səhər saatlarında Yunan donanması Georgios Averof və Kilkis döyüş gəmiləri, Panter sinif iki destroyer, iki köməkçi kreyser və dörd kiçik minaaxtaran gəmi ilə Samsuna gəldi.[2] Müdafiə tədbirləri görən Samsun Dəniz Mühafizə dəstəsi və 10-cu diviziya səngərlərə sursat yığmağa başlayır, sahilə artilleriya batareyaları yerləşdirir.[1] Yunanlar saat 10:00 radələrində müşahidəçi qismində Samsun limanında lövbər salmış Amerika gəmilərinə, Samsun valisi Faiq bəyə veriləcək[3] etiraz məktubu göndərdilər; Məktub qubernatora çatdırılır. Səhər saat 10:00 radələrində yunanlar müşahidəçi qismində Samsun limanında lövbər salmış Amerika gəmilərinə, Samsun valisi Faiq bəyə çatacaq etiraz məktubunu göndərdilər; Məktub qubernatora göndərilib. Etirazda Samsunun hərbi bazaya çevrildiyi və şəhər xarakterini itirdiyi bildirilir və şəhərin təslim olmasını tələb edilirdi. Ankara hökuməti ilə edilən teleqramlaşma nəticəsində bu tələb rədd edilmiş və Samsunun açıq şəhər olduğu və bombalana bilməyəcəyi, bombalanacağı təqdirdə bütün məsuliyyətin Yunanıstan Krallığına aid olacağı cavabı verilmişdir..[4] Saat 15.30-da hökumət malikanəsi, sahildəki anbarlar və dəniz maşınları, şəhərin qərbindəki Rusiya neft çənləri, Amerika və Hollandiya tacirlərinə məxsus tütün anbarları hədəf alınaraq bombardmana başlanılır, Türk redutları sahildəki artilleriya batareyaları ilə cavab verir.[1]
İki saatlıq bombardman zamanı yunan gəmiləri beş yüzdən çox mərmi atmış, dörd əsgər ölmüş, üç əsgər yaralanmışdı. Bundan əlavə, 4170 qutu neft, 68 368 kq benzin, 900 kiloqram texniki spirt və hərbi ərzaq anbarı yanmış; 48 ev, 3 dükan, hökumət malikanəsi, gömrük binası, Canik Surp Niqoğayos erməni kilsəsi və uşaq evi dağıdılmış, sahildəki 16 balıqçı gəmisi zədələnmişdir.[5] İki saatdan sonra Georgios Averof döyüş gəmisinin geri çəkilməsi ilə digər gəmilər də geri çəkilərək bölgəni tərk edirlər.[1]
Bombardman sonrası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyə Böyük Millət Məclisi bombardmandan sonra toplanaraq, 12 iyun və 16 iyun 1922-ci il tarixlərində keçirdiyi iclaslar nəticəsində bütün Qara dəniz sahillərini döyüş bölgəsi elan edərək, bölgədəki Rumların sürgün edilməsinə qərar verir.[6] Samsundakı rum quldur dəstələrinin qabaqcıl ailələrindən Yelkəncioğulları, Andavallıoğulları və Enfiyecioğulları ilə yanaşı, zəngin rumlar da Daxili İşlər Nazirliyinin icazəsi ilə İstanbula gedirlər.[6] Daha sonra 10-cu diviziya komandiri təyin edilən Trabzonlu polkovnik Veysəl bəyin dövründə onun əmri ilə rum quldur dəstələrini təşkil edən idarəçilər tutulur.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 (#empty_citation)
- ↑ . Samsun. ISBN 9755852891. (#first_missing_last)
- ↑ . İstanbul. (#first_missing_last); (#first_missing_last)
- ↑ TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, Cilt: XX, Sayfa: 248
- ↑ TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, Cilt: XX, Sayfa: 249-250
- ↑ 1 2 . İstanbul. ISBN 9789754704464. (#first_missing_last)