Satenik

Satenik (erm. Սաթենիկ; Alaniya) —və ya Satana[1] Ermənistan kralı Artaşeslə evlənən şahzadə. Onların '"Artaşes və Satenik"' kimi tanınan sevgi hekayəsini erməni tarixçisi Movses Xorenli özünün '"Ermənistan tarixi"' əsərində təqdim edir. Movses qeyd edib ki, bilavasitə sitat gətirdiyi hekayə onun dövründə Ermənistanın sadə xalqı arasında səyahət edən nağılçılar və ozanların danışdığı məşhur dastan olub.[2]

Satenik
erm. Սաթենիկ
Digər adı Satana
Doğum yeri
Həyat yoldaşı I Artaşes
Uşağı 2
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi məlumat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adı yunan formasında Artaksias kimi də görünən Artaşes, təxminən eramızdan əvvəl 189-cu ildə Ermənistan taxtına yüksəldi və həm Roma, həm də Parfiya tərəfindən tanındı.[3] Kral I Artaşesin (e.ə. 189–159) hakimiyyəti dövründə alanların Ermənistan Krallığını işğalı Artaşes və Satenik arasında romantik nağıl fonunda rol oynayır. Alanlar İberiya torpaqlarını fəth etdikdən sonra daha da cənuba doğru hərəkət edərək Kür çayını keçərək Ermənistana daxil oldular.[4] Artaşes Alaniya təhlükəsini qarşılamaq üçün böyük bir qüvvə topladı və iki tərəf arasında şiddətli müharibə baş verdi, nəticədə Alaniya kralının kiçik oğlu əsir alındı. Alanlar Kür çayına geri çəkilməyə məcbur oldular və orada çayın şimal tərəfində düşərgə qurdular. Bu vaxt Artaşesin ordusu onları təqib edərək Kürün cənub tərəfində öz düşərgəsini qurdu. Alaniya kralı öz xalqı ilə ermənilər arasında əbədi sülh müqaviləsinin bağlanmasını xahiş etdi və oğlunu azad edəcəyi müddətcə Artaşesə nə istəsə verəcəyini vəd etdi, lakin erməni kralı bundan imtina etdi.[4]

Artaşes ilə romantika[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu zaman Satenik sahilə yaxınlaşdı və tərcüməçi vasitəsilə Artaşesi qardaşını azad etməyə çağırdı:

Klassik ermənicə Müasir ermənicə Azərbaycanca tərcüməsi
"Քեզ ասեմ, այր քաջ Արտաշէս,

Որ յաղթեցեր քաջ ազգին Ալանաց, Ե՛կ հաւանեա՛ց բանից աչագեղոյ դստերս Ալանաց՝ Տալ զպատանիդ. Զի վասն միոյ քինու ոչ է օրէն դիւցազանց՝ Այլոց դիւցազանց զարմից բառնալ զկենդանութիւն. Կամ ծառայեցուցանելով ի ստրկաց կարգի պահել, Եւ թշնամութիւն յաւիտենական Ի մէջ երկոցունց ազգաց քաջաց հաստատել"

"Քեզ եմ ասում, քաջ այր Արտաշես,

Որ հաղթեցիր քաջ ազգին ալանաց: Ե՛կ լսի՛ր ալանների գեղաչյա դստերս խոսքերին Եվ տուր պատանուն: Որովհետև օրենք չէ՝ որ քենի համար դյուցազունները Ուրիշ դյուցազն զարմերի կենդանությունը ջնջեն Կամ իբրև ծառա ստրուկների կարգում պահեն, Եվ երկու քաջ ազգերի մեջ Հավերժական թշնամություն հաստատեն"

Səninlə danışıram, ey cəsur Artaşes, Çünki siz cəsur Alan xalqını məğlub etdiniz;

Gəlin, qulaq asın, parlaq gözlü alan şahzadəsinə Və gəncliyi qaytarın. Çünki bu, qəhrəmanlara yaraşmaz Digər böyük döyüşçülərin həyatını məhv etmək Ya da götürüb əsarətdə saxlamaq, Beləliklə, iki igid xalq Əbədi düşmənçiliyə təhvil verilir.

Bu sözləri eşidən Artaşes çaya enir və Sateniki görəndə dərhal onun gözəlliyinə heyran olur. Artaşes yaxın hərbi komandirlərindən biri olan Smbat Baqratunini çağırdı və Satenik arzusunu etiraf edərək, alanlarla müqavilə bağlamağa hazır olduğunu bildirdi və Smbata onu yanına gətirməyi əmr etdi. Smbat Alaniya padşahının yanına qasidlər göndərdi və o, belə cavab verdi:

" «Եւ ուստի տացէ քաջն Արտաշէս հազարս ի հազարաց եւ բիւրս ի բիւրուց ընդ քաջազգւոյ կոյս օրիորդիս Ալանաց»

"Bəs igid artaşeslər igid alan xalqının qızı üçün haradan min-min, on minlərlə-on minlərlə versin?"

"

Artaşes cəsarətsiz qaldı və bunun əvəzinə Sateniki qaçırmağa çalışdı, çünki bu dövrdə gəlin oğurluğu rəsmi razılıqdan daha şərəfli sayılırdı:[4]

Klassik ermənicə Müasir ermənicə Azərbaycanca tərcüməsi
"Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ,

Եւ հանեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն, Եւ անցեալ որպէս զարծուի սրաթեւ ընդ գետն, Եւ ձգեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն Ընկէց ի մէջք օրիորդին Ալանաց. Եւ շատ ցաւեցոյց զմէջք փափուկ օրիորդին, Արագ հասուցանելով ի բանակն իւր":

"Հեծավ արի Արտաշես արքան գեղեցեկ սևուկը

Եվ հանելով ոսկեգօծ շիկափոկ պարանը, Եվ անցնելով գետն իբրև սրաթև արծիվ, Եվ նետելով ոսկեօղ շիկափոկ պարանը, Ձգեց մեջքը ալանաց օրիորդի, Եվ շատ ցավեցրեց մեջքը փափուկ օրիորդի, Արագաբար իր բանակը հասցնելով":

Kral Artaşes yaraşıqlı qara atına mindi, Və qızıl üzüklərlə bəzədilmiş qırmızı dəri ipi çıxararaq, Və iti qanadlı qartal kimi çayı keçərək, Və qızıl üzüklərlə bəzədilmiş qırmızı dəri ipini ataraq, Onu alan qızının belinə at, Bu zərif qızın belini incitdi, Onu tez düşərgəsinə qaytar.

Evliliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Satenik oğurlandıqdan sonra Artaşes alanlara çoxlu miqdarda qızıl və qırmızı dəri ödəməyə razı oldu, ikincisi alanlar arasında yüksək qiymətli material idi. Bununla iki padşah sülh müqaviləsi bağladılar və təmtəraqlı və möhtəşəm bir toy oldu.[4] Movses bildirib ki, toy zamanı Artaşesə "qızıl yağış", Satenikə isə "mirvari yağışı" yağıb. Movsesin dediyinə görə, məbədin girişinin qarşısında dayanıb başının üstündən pul atmaq və kraliçanın yataq otağına mirvari yağdırmaq erməni padşahları arasında məşhur bir ənənə idi.[4] Onların altı oğlu var idi: Artavasdes (Artavazd), Vruyr, Mazhan, Zariadres (Zareh), Tiran və Tiqran. Artaşesyan və ya Artaşes sülaləsi növbəti əsrin əvvəllərinə qədər mövcud oldu və təxminən eramızın 14-cü ilində süquta uğradı.

Sonrakı həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Artaşes və Satenik arasında sonrakı əlaqələr əsasən naməlum olaraq qalır.[5] Movses "Ermənistan tarixi" kitabının əvvəllərində Satenikin əjdahalar nəslindən olan Arqavana (ermənicə "vişaps") aşiq olduğunu bildirmişdi, lakin ozanların oxuduğu hekayənin qalan hissəsi yoxdur və onun itdiyinə inanılır.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 "Arxivlənmiş surət". 2022-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  5. ↑ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-8143-2815-6

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]