Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi

Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi və ya qısaca SMDT — Azərbaycanda azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi, insan hüquq və azadlıqlarının və demokratik dəyərlərin uca tutulması, vətəndaş cəmiyyəti və demokratiyanın inkişafı sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatıdır.

Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi SMDT
Yaranma tarixi	2008
Mərkəzi	Bakı
Yarandığı yer	Bakı
Qurucusu	Anar Məmmədli
smdtaz.org

SMDT, 24 iyul 2001-ci ildə təsis olunmuş Seçkilərin Monitorinq Mərkəzinin (SMM) qeydiyyatı 14 may 2008-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin qanunsuz iddiası əsasında Xətai rayon məhkəməsi tərəfindən ləğv edildikdən sonra SMM-in təsisçiləri və üzvləri tərəfindən yenidən təsis edilib. 2021-ci ildə bu iş üzrə qərar qəbul edən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi SMM-in qeydiyyatının ləğvini qanunsuz hesab edib.^[1]

9 oktyabr 2013-cü ildə keçirilmiş prezident seçkisindən sonra SMDT siyasi təzyiqlərə məruz qalaraq uzun müddət öz hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul oldu. Belə ki, 27 oktyabr 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğunun başladığı cinayət işi əsasında əvvəlcə SMDT-nin Bakı şəhərində yerləşən ofisində axtarış aparıldı. Axtarışdan sonra SMDT-nin bütün maliyyə və proqram sənədləri, o cümlədən seçki müşahidəçiliyinə dair anketlər və səsvermə protokolları, kompüter və CD-lər müsadirə olunub. SMDT rəhbərliyində təmsil olunan Anar Məmmədli və Bəşir Süleymanov həbs həyatı yaşayıblar. Sonradan Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi "Anar Məmmədli Azərbaycana qarşı" işində Azərbaycan hökumətini konvensiyada nəzərdə tutulmayan məqsədlərlə, yəni siyasi rəqiblərin susdurulması üçün cinayət-ədalət sistemindən sui-istifadə etməkdə günahkar bilib.

SMDT öz hədəf və məqsədləri naminə fəaliyyətini aşağıdakı istiqamətlərdə qurur:

• Seçki prosesinin tərəfsiz və peşəkar monitorinqi
• Vətəndaşların siyasi hüquqlarının müdafiəsi
• Seçki təcrübəsinin təkmilləşdirilməsinə yardım
• Vətəndaşların idarəetmədə iştirak üzrə bacarıqlarının artırılması
• Seçkili hakimiyyət orqanlarının hesabatlılığının artırılması^[2]

SMM 2001–2008-ci illərdə Azərbaycanda keçirilən referendum (24 avqust 2002-ci il), prezident (15 oktyabr 2003-cü il və 15 oktyabr 2008-ci il), bələdiyyə (17 dekabr 2004-cü il) və parlament (6 noyabr 2005-ci il) seçkilərini, o cümlədən əlavə və təkrar parlament seçkilərini müşahidə edib. 2008-ci ildən sonra SMDT kimi faəliyyət göstərən təşkilat isə müvafiq olaraq 2015 və 2020-ci illərdə keçirilən parlament, 2018-ci il keçirilən prezident və 2019-cu ildəki bələdiyyə seçkilərini müşahidə edib. SMDT 2005–2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının 10 bölgəsində – Bakı, Beylaqan, Mingəçevir, Naxçıvan, Sumqayıt, Gəncə, Cəlilabad, Şəki, Göyçay və Qubada fəaliyyət göstərən filial və nümayəndəliklərə malik olub.^[3]

Bununla yanaşı SMDT (SMM) vətəndaşlara siyasi azadlıqların – seçki hüququ, müraciət hüququ, sərbəst toplaşmaq və birləşmək azadlığının tədrisi, vətəndaşların dövlət idarəçiliyində iştirakı, yerli və mərkəzi idarə orqanlarının hesabatlılığının artırılması və siyasi azadlıqların müdafiəsi yönündə proqramlar həyata keçirib. SMDT müvafiq olaraq davamlı olaraq Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyətinə dair rüblük, illik və xüsusi hesabatlar yayıb. Bundan başqa SMDT COVID-19 pandemiyası ilə mübarizə dövründə Azərbaycan hökumətinin qərarları və insan hüquqlarına münasibətlə bağlı da hesabatlarla çıxış edib.^[4]

Beynəlxalq təşkilatlardan SMDT əsasən ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının tədbirlərində iştirak edərək, Azərbaycanda insan hüquqları demokratik azadlıqların müdafiəsi yönündə əməkdaşlıq edib.

SMDT HRHF (İnsan Hüquqları Evi Fondu) nəzdində Azərbaycan İnsan Hüquqları Evinin 3 üzvündən biridir.^[5]

SMDT (SMM) həmçinin üzv olduğu Seçkilərin Monitorinqi Təşkilatlarının Avropa Şəbəkəsi (ENEMO)^[6], Demokratik Seçkilər üzrə Avropa Platforması (EPDE) və ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun Müşahidə Missiyaları tərkibində Albaniya, Belarus, Türkiyə, Ukrayna, Gürcüstan, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Monteneqro və Macarıstanda keçirilən prezident, parlament seçkiləri və referendumu müşahidə edib.

Bundan başqa, SMDT beynəlxalq QHT-lərdən aşağıdakı təşkilatlarla əməkdaşlıq edir:

• EPDE (Demokratik Seçkilər üçün Avropa Platforması)^[7]
• ENEMO (Seçkilərin Monitorinqi Təşkilatlarının Avropa Şəbəkəsi)
• GNDEM (Yerli Seçki Müşahidəçilərinin Qlobal Şəbəkəsi)
• CSF EaP (Şərq Tərəfdaşlığı Vətəndaş Cəmiyyəti Forumu)
• Amnesty International
• NHRF (Norveç İnsan Hüquqları Fondu)
• NHC (Norveç Helsinki Komitəsi)
• HRHF (İnsan Hüquqları Evi Fondu)

SMDT-nin proqramları əsasən ATƏT-in Bakı ofisi, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi, Avropa Komissiyası, ABŞ Milli Demokratiya İnstitutu (MDİ), Böyük Britaniya səfirliyi, ABŞ, Niderland, Kanada səfirlikləri, Demokratiyanın Mlli Himayə Fondu və German Marshall Fondunun maddi-texniki dəstəyi ilə həyata keçirilib.