Sultan Cahangir şah

Sultan Cahangir (30 avqust 1569[1], Fatehpur-Sikri – 28 oktyabr 1627[2][3]) — Böyük Moğol imperiyasının dördüncü imperatoru (1605—1627).

Sultan Cahangir
fars. نورالدین جهانگیر‎
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 30 avqust 1569[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 oktyabr 1627(1627-10-28)[2][3] (58 yaşında)
Fəaliyyəti rəssam, monarx
Atası Böyük Əkbər
Uşaqları
Ailəsi Teymurilər
Dini islam
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əkbər Şahin oğlu idi, onun əsl adı Səlim idi. Gənc yaşda atası Ekber tərəfindən taxta elan edildi. Amma 1599-cu ildə prezident sarayında olduğu zaman taxtına getmək istədikdən sonra o torpaqdan qovulmuşdu. Onu doğru yola gətirmək istəyən Ebulfazlı öldürdü. Atası ölüm yatağında onu təqib edəcəyini təsdiqlədi. 1605-ci ildə atasının ölümü ilə Selim "Cihangir" (Fars: dünyanın hökmranlığı) adı altında taxtına gəldi.

1569-cu ildə anadan olan Selim, atasının ölümündən sonra 1605-ci ildə "Nüreddîn Cihangir" adı ilə taxta gəldi. Lakin oğlu Hüsrev Sinclərin ətrafında toplaşaraq Punjabda üsyan etdi. Cihangir Şah Cullandar çayının kənarında qırıldı. Əsir oğlu Hüsrev Burhanpur'a sürgünə göndərdi. Hüsrev 1622-ci ildə orada öldü.

Cihangir Şahın hakimiyyətinin son illərində narahatlıq keçdi. Həyat yoldaşı Nurçiyan və qazi Mehmet Hanin, dövlət işlərinə cəlb edilməsinin sağlamlığını tez-tez pozdu. O, 1627-ci il oktyabrın 28-də Lahor şəhərinə gedərkən iqlimin daha əlverişli olduğu yolda öldü. Cəsəd Ravi çayı yaxınlığında Şah Dəra adlı yerə verildi. Sonra məzarı üstündə böyük bir türbə tikildi.

Ədalətli bir hökmdar Cihangir, alimləri xoşuma gəldi və onlara şöhrət və qonaqpərvərlik verdi. O, müsəlmanlara qarşı atasına ağır təzyiq göstərdi. Lakin, Devilin böyük alimi olan İmam Rəbbani Əhməd Fəxrək Serhandi Qvalar şəhərində məhdudlaşdırılıb. İki ildən sonra səhvini başa düşdükdən və bu böyük alimin həbsxanadan çıxarılmasından sonra Sultan hədiyyə verilməsi üçün 1000 rupi yalvardı. Cihangir Sahahanın yazdığı İmam Rabbani'nin yazıları Mektubat'ın işində mövcuddur.

Cihangir Şah da ictimai işlərə əhəmiyyət verdi. Agra'dan Etek və Bengalada ağaclı yollar, Agra və Lahorda hər üç kilometrlik işarə və sulu göllər tikilmişdir. Konstitusiya-i Cihângirî adı ilə yazdığı xatirələr qiymətli bir işdir.

Ondan sonra oğlu Şihabuddin Məhəmməd taxtını Şah Jihan adı ilə keçdi.

Səlim Cahangir şah iyirmi iki il səltənət sürdü. Adil, ancaq zövq və əyləncə düşkünü bir hökmdar idi. Yadda qalacaq heç bir hərbi uğur qazana bilmədi və Qəndəhar şəhərini Səfəvilərə verdi.Dövlətin irəli getmiş adamları da öz nüfuzlarını artırmaq üçün mübarizə etməkdən başqa bir iş görmədilər.Cahangirin gördüyü ən böyük iş Aqra və Lahor arasında saldığı geniş yol idi. Zəif iradəli bir hökmdar olan Cahangir zamanında saray intriqalarına qadınlar da başladılar.Zəif idarəçiliyinə görə oğulluarı ilə də arası dəydi.

İngilislərin Hindistan ticarətinə əl atmaları və Quceratın Surət limanında tacirlərinin yerləşəcəyi bir baza açmaları da Cahangir zamanına təsadüf edir (1613).İngiltərənin bir körpü kimi istifadə etdiyi bu liman zaman keçdikcə bütün ölkəni ələ keçirməsini təmin etmiş oldu.

Cahangir taxtdan endiriləcəyi bir vaxtda öldü və oğlu Xürrəm şah “Şah Cahan” adı ilə taxta çıxdı (1628).

Hökmdarlığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

O, miras aldığı imperiya dünyanın ən güclü imperiyalarından birinə çevrildi. Ölkə o qədər güclü idi ki, içki və tiryək düşkünü və bağça tutqunu olan imperator, döyüşmək yerinə, özünü zövq və əyləncəyə verə bilirdi.

O, atasının başlatdığı hərbi siyasətini davam etdirdi. [3] Lakin, demək olar ki, heç bir hərbi uğura nail ola bilmədi və iranlılar Qəndəhar şəhərini itirdi. [4] Meyar şəhərində Racput padşahı ilə döyüş 1614-cü ildə böyük qazanclarla başa çatdı. Əkbərin Ahmednagar'a qarşı başlatdığı səfərlər, ordunun və diplomatiyanın də dəstəyiylə zaman zaman şiddətlənərək davam etdi; lakin hücumların böyük hissəsi qüvvətli Abyssinian Melike Amber tərəfindən qurtarıldı. 1613'ten etibarən döyüşməyi, bu mövzuda çox usta olan oğlu Şahzadə Hürrem'i (sonradan Şah Cahan) buraxdı. 1617 və 1621-ci illərdə Hürrem zəfəri qazandı və sülh razılaşmalarını etdi.

Cihangir dövründə, zəif bir hökmdar, qadınlar saraya və intriqaya müdaxilə etməyə başladılar. Onun boş idarə etdiyi üçün oğlu və bacısı açdı. 1611-ci ildə sonra Cahangir, İranlı arvadı Mihrü'n-Nisa (Nur Cahan, Fars: dünyanın işığı) ilə qayınatası İtimadü'd-Devlin və qayınatası Asaf Xanın təsiri altına girdi. Nur Cahan qızı Mümtaz Mahalı Hürrem ilə, qız qardaşını isə Hürrem'in kiçik qardaşı Şəhriyar ilə evləndirdi.

Şəhid Hürrem də daxil olmaqla, bu fraksiya 1622-ci ilə qədər siyasi həyatda dominant idi. Daha sonra, Cihangir gücünün azaldığı illərdə Nur Cahan ilə Şahzadə Hürrem arasında qarşıdurma başladı. Hürrem 1622 və 1625-ci ildə açıq şəkildə qiyam qaldırdı. 1621'den 1627'ye qədər davam edən taxt döyüşlərindən Şahzadə Hürrem (Şah Cahan) qalib çıxdı və bütün rəqiblərini öldürtdü. Şah Cahan qardaşı Şehriyar'ı dəstəkləyən Nur Cahan isə, 1645-ci ildə Lahorda sürgündəykən öldü. 1626-cı ildə Cihangir, Nur Cihan qrupunun bir başqa rəqibi Mehmet Han tərəfindən bastırıldı. Kəşmir və ətrafına duyduğu simpatiya səbəbiylə zamanının böyük bir hissəsini bu bölgəyə ayırdı. Cihangir Kəşmirdən Lahorea gedərkən öldü. Türbə Lahorda.

Rəhbərliyinin ilk illərində məşhur 12 hökmünü çıxararaq taşradaki Kadr hazırlığı sahiblərinin vergi toplamasını qarşısını aldı. Şəhərlərdəki karvansaralar və məscidlər, şəhərlərdəki xəstəxanalar. Öz doğum günündə qırğınları qadağan edir. Miras haqqında yeni bir tənzimləmə gətirdi. Evlərə zorla girişi maneə törətdi; Qulaq və burnun kəsdiyi kimi cinayətkarlar cəzalandırılır. O, dövlətlərin qubernatorları və torpaqların qubernatorları tərəfindən ələ keçirilməsinə mane oldu.

Atası Əkbər Şahın İslam və Hindu dinləri arasındakı ayrılıqları aradan qaldırıb birlik meydana gətirməyi və beləcə ortaq bir dini yol tapmağı və müsəlmanlarla hindliləri kaynaştırmak hədəflədiyi "Din-i İlahi" layihəsini davam etdirdi. Cahangir, Cizvit xalqın qarşısında Müsəlman üləmalar ilə müzakirəyə girişmelerine və öz dinlərini yaymalarına icazə verdi.

Cihangir və sənət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öz ölkəsində fars mədəniyyətinin inkişafına dəstək verdi. Cihangir səltənəti əsnasında Fars dövlət və mədəniyyət dili olmuşdu. Pers şair, rəssam, heykəlçi və musiqiçilər Aqranı İsfahanın mədəni səviyyəsinə yükseltmişlerdi. Sultan Cihangir'in memarlıq sahəsindəki işləri, digər Babur imparatorlarına görə azdır. Onun dövründə edilən əsərlər arasında Lahorda Moti Məscidi (İnci Cami) ilə hamısına yaxını ağ mərmərdən inşa edilmiş olan, qayınatası İtimadü'd-Devlin üçün Aqrada etdirdiyi türbəsidir. Təbiətə yaxınlığı olan, insan şəxsiyyəti mövzusunda kəskin bir hissə və sənətçi duyarlığına sahib bir insan idi. Bu keyfiyyətlər miniatür sənətinin qorunmasına imkan verdi. Tüzük-i Cahangir (Cihangirname, ös 1683, yay. Haz. S. Əhməd) adlı xatirələrində rəhbərliyinin ilk 17 ilini izah edər. Növbəti iki illik bölmə Mutemed Khan tərəfindən yazılmışdır. Mirzə Məhəmməd xan ölümü və prens döyüşün bir hissəsini əlavə etdi.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Ərəbcə Vikipediya. 2003.
  2. ↑ 1 2 Jahangir // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Džahangir // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.