Super prezidentli respublika

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Super prezidentli respublika – Dövlət İdarəetmə Formasıdır ki, hakimiyyət bölgüsü prinsipi mövcuddur, lakin bu formal xarakter daşıyır. Əslində isə hakimiyyət prezident və onun nəzarəti altındakı idarəçilik institutlarının əlində cəmləşmişdir. Avtoritarizmin formalarından biridir.

Çox vaxt super prezidentli respublikalarda prezident hakimiyyətə hakim partiyanın (hansı ki bu partiya yeganə partiya ola bilər və ya digər partiyalar üçün konstitusiyaya zidd olan üstünlüklərdən istifadə edə bilər) lideri olaraq başçılıq edir. Üstəlik, super prezidentli respublikada prezidentin milli konstitusiyada nəzərdə tutulan fövqəladə səlahiyyətlərindən istifadəsi adi prezident respublikasına nisbətən daha genişdir.^[1] Super prezidentli respublikalarda prezidentin kostitusiya üzrə səlahiyyətlərinə, qanun qüvvəsində olan fərmanların verilməsi, parlamentin buraxılması, nazirlərin və inzibati-ərazi vahidlərinin rəhbərlərinin vəzifədən azad edilməsi və s. daxildir. Ölkədə super prezidentli respublika rejiminin qurulması "Ömürlük prezidentlik" rejiminin qurulmasına və ya yeni prezidentin formal xarakterli seçkilər yolu keçmiş prezident tərəfindən təyin olunmasına gətirib çıxarar.

V. E. Çirkin özünün "Xarici ölkələrin konstitusiya hüququ" əsərində (1997) super prezidentli respublikaların 3 növünü qeyd etmişdir:

1. Prezidentli monokratik respublika — elə idarəetmə formasıdır ki, burada prezident yeganə səlahiyyətli partiyaya rəhbərlik edir və bu partiya rəsmi elan olunmuş məcburi ideologiyanın daşıyıcısıdır (Kvame Nkrumanın dövründə Qana, Əhməd Seku Turenin dövründə Qvineya, Mobutu Seso Sekonun dövründə Zair və s.)

2. Prezidentli hərbi respublika — elə idarəetmə formasıdır ki, dövlət başçısının hərbi çevrilişi nəticəsində yaranmışdır.

3. Sosialist ölkələrdəki prezident respublikası (Anqola, Benin, Konqo Respublikası, Mozambik) , hansı ki burada prezident ölkənin yeganə hakim partiyası tərəfindən seçilir. V. E. Çirkinə əlavə olaraq politoloq O. İ. Zaznayev bu növü prezidentli partokratik respublika adlandırmağı təklif edir .

Super prezidentli respublikanı Latın Amerikası ölkələrinə (əsasən XIX əsr), həmçinin bir sıra Afrika və postsovet ölkələrinə (Belarus, Türkmənistan, Azərbaycan və s.) aid etmək olar. Həmçinin Qazaxıstanın "Ak Jol" adlı müxalif partiyasının rəhbəri Altınbəy Sarsenbayev^[2] (13 fevral 2006-cı ildə öldürülmüşdür) Qazaxıstanı super prezidentli respublika adlandırmışdır. Müasir Rusiyanın super prezidentli respublika olaraq göstərilməsi də geniş yayılır, bu xüsusilə də amerikan politoloqu Stiven Fişin əsərlərində özünü göstərir. 1993-cü ildə Rusiyada qurulmuş super prezidentli respublika rejimi haqqında politoloq Liliya Şevtsova da danışır