Təşkilatın büdcəsi

Təşkilatın büdcəsi — şirkətin fəaliyyətinin idarə edilməsi prosesində qərar qəbul etmək, planlaşdırmaq və nəzarət etmək üçün pul və kəmiyyət baxımından tərtib edilmiş təşkilatın gəlir və xərclərinin təqvim planı. Təşkilatın büdcəsi natura və/və ya pul formasında tərtib edilir və şirkətin proqnozlaşdırılan gəlir əldə etmək üçün zəruri olan resurslara ehtiyacını müəyyən edir.

Büdcənin iki əsas növü var^[1]:

• Əməliyyat büdcəsinə gəlir və xərclər büdcəsi daxildir, onun işlənməsi üçün əsaslar aşağıdakı büdcələrdir: istehsal büdcəsi, məhsulların satışı üçün büdcə, digər gəlirlər, material və enerji xərcləri, əmək haqqı büdcəsi, amortizasiya, ümumi və ümumi istehsal xərcləri, vergilər üzrə büdcə (Vergidən asılı olaraq ümumi təsərrüfat xərclərinə daxil edilə bilər).
• Maliyyə büdcəsi dörd maliyyə sənədindən ibarətdir:

1. gəlir hesabatı proqnozu
2. pul vəsaitlərinin hərəkəti proqnozu
3. balans proqnozu
4. kapital axınının proqnozu

• Aşağıdan yuxarı büdcə, büdcə məlumatlarının ifaçılardan aşağı səviyyəli menecerlərə, sonra isə təşkilatın rəhbərliyinə çatdırılmasını nəzərdə tutur.
• Yuxarıdan aşağı büdcə şirkət rəhbərliyindən təşkilatın əsas xüsusiyyətlərini dəqiq başa düşməyi və nəzərdən keçirilən dövr üçün real proqnoz formalaşdırmaq bacarığını tələb edir^[2].

Təşkilatda büdcələrin təsnifatı aşağıdakı formaya malikdir:

• Uzunmüddətli (yarım ildən 1 ilə qədər) və qısamüddətli (həftə, 10 gün, ay, rüb). Eyni zamanda, uzunmüddətli büdcələr qısamüddətli büdcələrə nisbətən birincidir, çünki onların əsasında qısamüddətli büdcə tərtib edilir. Bununla belə, biz müəssisəni qısamüddətli büdcə vasitəsilə idarə edirik, çünki məhz bu, bizə cari qərarların qəbulu üçün meyarlar verir və onun icrasının təhlili əsasında uzunmüddətli büdcələrin və ya hətta şirkətin məqsədlərinin tənzimlənməsi barədə qərarlar qəbul edirik. Buna görə də, gələcəkdə "büdcə idarəetməsi" dedikdə, qısamüddətli büdcələr vasitəsilə və ya onların köməyi ilə müəssisənin idarə edilməsini başa düşəcəyik. Uzunmüddətli büdcə çox təfərrüatlı ola bilməz, lakin əsas göstəricilər - həcmlər, mənfəətlər, investisiyalar üzrə təlimat verməli və maliyyələşdirmə baxımından şirkətin strategiyasını müəyyən etməyə imkan verməlidir. Büdcədən fərqli olaraq, balanslaşdırılmış bal kartı son dərəcə təfərrüatlı bir sənəddir^[3].
• Maddəli büdcələr - başqa bir maddəyə keçmək imkanı olmadan hər bir xərc maddəsi üçün məbləğə ciddi məhdudiyyət nəzərdə tutur.
• Müddəti olan büdcələr — büdcə dövrünün sonunda vəsait qalığı növbəti dövrə keçirilmir.
• Çevik və statik büdcələr istehsal həcmlərindən asılı deyildir. Çevik istehsal və ya satışın həcmini xarakterizə edən parametrdən asılı olaraq hazırlanır
• Növbəti büdcələr (müəyyən şablona malikdir, növbəti büdcə tərtibində yalnız müəyyən edilmiş proseslə müqayisədə cari dəyişiklikləri əks etdirmək üçün düzəlişlər edir) və sıfır səviyyəli büdcələr (büdcə hər dəfə yenidən tərtib edilir, yəni sıfırdan)
• Proficient (gəlirlər xərcləri üstələyir), kəsir (xərclər gəlirləri üstələyir) və balanslaşdırılmış.
• Federal büdcə, subyektin büdcəsi, yerli büdcə və icmal büdcə (bu, gələcək planlaşdırma üçün zəruri olan müəyyən bir ərazidə bütün səviyyələrin büdcələrinin məcmusudur)^[4].