İnvestisiya

İnvestisiya (ing. investment) — gəlir (mənfəət) və ya sosial səmərə əldə etmək məqsədilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri obyektlərinə qoyulan maliyyə vəsaitindən, habelə maddi və intellektual sərvətlərdən ibarətdir^[1]. Bunlara pul vəsaiti, məqsədli bank əmanətləri, kreditlər, paylar, səhmlər və digər qiymətli kağızlar və s. aiddir.^[2]

İnvestisiya fəaliyyəti investorların investisiya qoyuluşu və onun həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bütün hərəkətlərinin məcmusudur. Maliyyə aktivlərinə investisiya qoyuluşu qiymətli kağızlara və digər maliyyə aktivlərinə (ssudalara, digər müəssisələrin nizamnamə fondlarına və s.) qoyuluşları əks etdirir. Onlar ölkə və xarici maliyyə aktivlərinə investisiyaları birləşdirir^[3].

İnvestisiyalar — mənfəət əldə etmək və (və ya) başqa bir faydalı effekt əldə etmək üçün sahibkarlıq və (və ya) digər fəaliyyət obyektlərinə qoyulmuş pul dəyəri, pul hüquqları olan digər hüquqlar da daxil olmaqla pul, qiymətli kağızlar, digər əmlak. C. R. McConnell və S. L. Bryu, İqtisadiyyat kitablarında investisiyanı istehsal və istehsal vasitələrinin yığılması ilə birlikdə mal ehtiyatlarının artması kimi dəyərləndirdilər^[4].

Monetar pul nəzəriyyəsi baxımından vəsait istehlaka və ya qənaətə sərf edilə bilər. Sadə qənaət fondları dövriyyədən çıxarır və böhranlar üçün ilkin şərtlər yaradır. Digər tərəfdən investisiya, dövriyyədəki qənaətdən ibarətdir. Bu birbaşa və ya dolayı yolla baş verə bilər (müvəqqəti olaraq sərbəst pulu onsuz da özünə investisiya qoyan bir bankdakı bir depozitə qoymaq).

Milli iqtisadiyyata qoyulan investisiyalar, ÜDM-in investisiya həcmini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyən bir artıma səbəb olur. Keyns ilk investisiya məbləğinin ÜDM-də müvafiq artım təmin edəcəyinə inanırdı. Ancaq bu pulu alan insanlar bunun bir hissəsini istehlaka göndərəcəklər (bu da əlavə ÜDM artımını formalaşdıracaq) və bir hissəsi qənaətə gedəcək (mallarla mübadilə edilməyəcək, effektiv tələb bu miqdarda azalacaq). Gələcəkdə istehlak üçün ayrılan vəsaitlər yenə də yeni istehlaka (daha da az miqdarda olsa da, ÜDM-ə yeni bir töhfə verməyə) və yeni yığılmağa bölünəcəkdir. Bunu aşağıdakı diaqram göstərir. İnvestisiya 100 iş yeri yaradan əlavə tələb yaratsın. İş alan insanlar qazanclarının bir hissəsini istehlaka yönəldəcəklər ki, bu da 80 işçini iş yerləri ilə təmin edəcəkdir. Bu işçilər öz növbəsində gəlirlərinin bir hissəsini istehlaka yönəldəcəklər ki, bu da 64 iş yeri yaradacaq. Və beləcə ilkin investisiya qənaət ilə tamamilə mənimsənilənə qədər davam edir.

Buna görə, tək bir investisiya azalan həndəsi silsiləsinin cəmi kimi bir çox dövr ərzində ümumi ÜDM-i təşkil edir ${\displaystyle S\to b_{1}{\frac {1}{1-q}}}$, burada ${\displaystyle b_{1}}$ ilkin sərmayədir, ${\displaystyle q}$ — istehlak meylinə meyl, ${\displaystyle 1-q}$ — qənaət etməyə marjinal meyl. ${\displaystyle {\frac {1}{1-q}}}$ əmsalı, və müəyyən bir marjinal qənaət meyli üçün investisiyalardan ÜDM-yə mümkün məcmu təsirini göstərən Keynes çarpan vardır.

Akselerator — investisiya artımının gəlir, istehlak tələbi və buna səbəb olan hazır məhsul nisbi artım nisbətidir. Sürətləndirici istehsal artımının yalnız induksiya edilmiş investisiyalara, yəni yeni kapitala nisbətini əks etdirir^[5].

İnvestisiyaların müxtəlif təsnifatları mövcuddur.

İnvestisiya obyektinə görə, Real investisiyalar (real kapitalın müxtəlif formalarda birbaşa alınması):

• maddi aktivlər (əsas fondlar, torpaq), tikinti və ya yenidənqurma üçün ödəniş şəklində;
• əsas fondların əsaslı təmiri;
• qeyri-maddi aktivlərə investisiya qoyuluşları: patentlər, lisenziyalar, istifadə hüquqları, müəllif hüquqları, ticarət nişanları, nou-hau və s.;
• insan kapitalına investisiyalar (tərbiyə, təhsil, elm);
• hazır bir işin alınması.

Maliyyə investisiyaları (maliyyə aktivləri vasitəsilə dolayı kapital alınması):

• pay fondları daxil olmaqla qiymətli kağızlar;
• verilmiş kreditlər;
• lizinq (icarəyə verən üçün).

Müəssisə investisiyaları

Spekulyativ investisiyalar (yalnız mümkün qiymət dəyişikliyi üçün aktivlərin alınması):

• valyutalar;
• qiymətli və nadir torpaq metalları (ayrılmamış metal hesabları şəklində);
• qiymətli kağızlar (səhmlər, istiqrazlar, ortaq investisiya qurumlarının sertifikatları və s.).

Əsas investisiya məqsədlərinə görə

• Birbaşa investisiyalar.
• Portfel investisiyaları.
• Real investisiya.
• Qeyri-maliyyə investisiyaları.
• İntellektual investisiyalar (mütəxəssislərin hazırlanması, kursların keçirilməsi və daha çox şeylə əlaqəli).

İnvestisiya şərtləri ilə

• qısamüddətli (bir ilə qədər);
• orta müddətli (1–3 il);
• uzunmüddətli (3–5 ildən yuxarı).

İnvestisiya ehtiyatlarına sahiblik forması ilə

• özəl;
• dövlət;
• xarici;
• qarışıq.

Çoxalma yolu ilə

• ümumi investisiya — yeni tikintiyə, fondlar və əmək obyektlərinin əldə edilməsinə, ehtiyatların və intellektual dəyərlərin artmasına qoyulan vəsaitlərin ümumi həcmi;
• təmir investisiyaları (təmir investisiyaları) — əsas fondların və amortizasiya oluna bilən qeyri-maddi aktivlərin sadə istehsalına qoyulan investisiyalar (ümumiyyətlə amortizasiya ayırmaları məbləğində).
• xalis investisiya — amortizasiya xərcləri çıxılmaqla ümumi investisiyanın cəmi.

İnvestisiya tələbinin həcmini təyin edən amillər üzrə:

• muxtar, yəni məcmu tələbin (yəni milli gəlirin) artması ilə nəticələnməyən, lakin yeniliklərin, elmi və texniki tərəqqinin nəticəsi olan investisiyalar;
• məcmu tələbin (milli gəlir) artması nəticəsində yaranan

• Зви Боди, Алекс Кейн, Алан Маркус. Принципы инвестиций. М.: «Вильямс». 2004 [Essentials of Investments]. ISBN 978-5-8459-1311-1.
• Петров, Валерий Станиславович. Теория и практика инвестиционного анализа фондовых активов. Информанализ. М: Маркет ДС. 2008. ISBN 978-5-7958-0201-5.
• Савенок, Владимир Степанович. Личный финансовый план. Первый шаг к финансовой независимости. Питер. 2009. ISBN 978-5-91180-994-2.
• Факторы инвестиционной активности. Глава из книги "Системный мониторинг: Глобальное и региональное развитие". М.: Либроком/URSS, 2010 (ISBN 978-5-397-00917-1). С. 259–292.
• Ноам Вассерман. Главная книга основателя бизнеса: Кого брать с собой, как делить прибыль, как распределять роли и другие вопросы, которые надо решить с самого начала. М.: Альпина Паблишер. 2014 [The Founder’s Dilemmas Anticipating and Avoiding The Pitfalls that Can Sink a Startup]. ISBN 978-5-9614-4445-2.
• Федеральный закон от 25 февраля 1999 г. N 39-ФЗ "Об инвестиционной деятельности в Российской Федерации, осуществляемой в форме капитальных вложений"
• Жеральд Отье. Из ряда вон! Как зарабатывать на альтернативных инвестициях. М.: Интеллектуальная Литература. 2019. ISBN 978-5-6042878-6-6.