Tazılar (bürc)

Tazılar (lat. Canes Venatici) — 88 rəsmi müasir bürcdən biridir. 17-ci əsrdə Yan Qeveliy tərəfindən yaradılan kiçik bir şimal bürcüdür. Adı latın dilində "ov itləri" mənasını verir və bürc tez-tez təsvirlərdə qonşu bürc olan Naxırçı bürcünün itlərini təmsil etmişdir. Görünən ulduz ölçüsü 2.9 olan Canum Venaticorum, bürcün ən parlaq ulduzudur. La Superba isə çılpaq gözlə görünən ən qırmızı ulduzlardan və parlaq karbon ulduzlarından biridir.

Tazılar
Abbreviatura CVn
Sahəsi
  • 465 kvadrat dərəcə[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Canes Venatici-nin ulduzları parlaq deyil. Bürc klassik dövrlərdə Ptolemey tərəfindən hazırlanan ulduz kataloqunda Böyük Ayı bürcünün altındakı yararsız ulduzlar siyahısına salınmışdı.

Orta əsrlərdə bu ulduzların Naxırçı bürcü ilə eyniləşdirilməsi səhv sistem nəticəsində ortaya çıxdı. Naxırçı bürcünün bəzi ulduzları ənənəvi olaraq dəyənəyə (yun. κολλοροβος, kollorobos) bənzər şəkildə təsvir edilirdi. Tərcüməçi Huneyn ibn İshaq əl-İbadi, Yunan astronomu Ptolemeyin Almaqest əsərini yunan dilindən ərəb dilinə tərcümə edərkən sözlərdən birini bilmir və bu sözü ərəb dilində oxşar səslənən və "çəngəli olan əsas" mənasında işlənən العصا ذات الكُلاب (al-`aşā dhāt al-kullāb) birləşməsi ilə ifadə edir. Daha sonra ərəb mətni Latın dilinə tərcümə edildikdə, tərcüməçi Qerard Kremonskiy "çəngəl" mənasını verən kullāb كُلاب sözünü "itlər" mənasını verən kilāb كِلاب ilə səhv salır. Hərəkə olmadıqda hər ikisi ərəb mətnində eyni görünür. Qerard bu ifadəni belə yazır: hastile habens canes ("iti olan nizə").[2][3][4][5]

1533-cü ildə alman astronomu Peter Apian Naxırçını yanında iki it ilə təsvir etmişdi.[6][7]

1687-ci ildə Yan Qeveliy bu ulduzları ayrıca bir bürc halına gətirərək səmadakı varlığını təyin etmək qərarına gələnə qədər bu saxta itlər astronomik ədəbiyyatda yer alırdılar.[8][9] Qeveliy şimaldakı it üçün Asterion (yunanca "kiçik ulduz" mənasını verən αστέριον[10][11]), cənubdakı it üçün isə Chara (yunanca "sevinc" mənasını verən χαρά) adını seçdi. Öz ulduz atlasında isə bürcü "Ov itləri" mənasını verən Canes Venatici kimi qeyd etdi.[9][12]

Çex astronomu Antonin Beçvarj onun ulduz kataloqundakı Asterion-ı β CVn və Chara-nı isə α CVn olaraq təyin etmişdi.[13]

Xüsusiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ulduzlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Canes Venatici-də heç bir parlaq ulduz yoxdur. Ən parlaqları olan Alpha və Beta Canum Venaticorum belə, müvafiq olaraq 3-cü və 4-cü balla qiymətləndirilir. Flemstid bürcdəki 25 ulduzu siyahıya almış, onları 1-dən 25-ə sıralamış, lakin onlardan 1-nin Ursa Majorda, 13-nün Coma Berenices-də, 22-nin isə olmadığı ortaya çıxmışdı.[14]

  • Cor Caroli ("Karlın ürəyi") adı ilə də tanınan Alpha Canum Venaticorum, bürcün ən parlaq ulduzudur. Ulduzun adı, Böyük Britaniyanın devrilmiş kralı I Karlın xatirəsinə verilmişdir.[9][14] Əfsanəyə görə, II Karl taxtı almaq üçün İngiltərəyə qayıtdıqda α CVn adi haldan daha parlaq imiş.
  • Beta Canum Venaticorum və ya Chara, yerdən 4.2, 27 işıq ili məsafəsində olan sarı rəngli ulduzdur. Ulduzun adı yunan dilindəki χαρά, "sevinc" sözündən götürülmüşdür.[9]
  • Y Canum Venaticorum, ölçüsü təxminən 158 gün ərzində 5,0 ilə 6,5 arasında dəyişən bir yarımsabit dəyişən ulduzdur. Y Canum Venaticorum, karbon ulduzudur və dərin qırmızı rəngdədir.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ http://www.ianridpath.com/constellations1.htm.
  2. ↑ Allen, 1963. səh. 105
  3. ↑ Kunitzsch, 1959. səh. 123–124
  4. ↑ Kunitzsch, 1974. səh. 227–228
  5. ↑ Kunitzsch, 1990. səh. 48–49
  6. ↑ Apian, 1533
  7. ↑ Allen, 1963
  8. ↑ Ridpath, Ian. "Canes Venatici". Star Tales. 4 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 June 2012.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 Ridpath, 2001. səh. 96–97
  10. ↑ Kunitzsch, Smart, 2006. səh. 22
  11. ↑ Allen, 1963. səh. 115
  12. ↑ Qeveliy, 1690
  13. ↑ Beçvarj, 1951
  14. ↑ 1 2 Vaqmen, 2003, 366

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Allen, Riçard Hinkley, Star Names: Their Lore and Meaning, 1899
  • Apian, Peter, Horoscopion generale, 1533
  • Beçvarj, Antonin, Atlas Coeli II - Catalogue 1950.0, Czechoslovak Astronomical Society, 1951
  • Qeveliy, Yan, Firmamentum Soviescianum, 1690
  • Kunitzsch, P., Arabische Sternnamen in Europa, Otto Harassowitz, 1959
  • Kunitzsch, P., Der Almagest: Die Syntaxis Mathematica des Claudius Ptolemäus in arabisch-lateinischer Ūberlieferung, Otto Harassowitz, 1974
  • Kunitzsch, P., Der Sternkatalog des Almagest Die arabisch-mittelalterliche Tradition: II Die lateinische Ūbersetzung Gerhards von Cremona, Otto Harassowitz, 1990
  • Kunitzsch, P.; Smart, T., A Dictionary of Modern Star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations (2nd Revised), Sky Publishing, 2006, ISBN 1-931559-44-9
  • Vaqmen, Morton. Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, Virginia: The McDonald & Woodward Publishing Company. 2003. ISBN 978-0-939923-78-6.
  • Wilkins, Jamie; Dunn, Robert, 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe, Firefly Books, 2006, ISBN 9781554071753