Turfan
| Turfan | |
|---|---|
 | |
| 42°57′00″ şm. e. 89°10′56″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| İqlimi | quraq iqlim |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +86 995 |
| Poçt indeksi | 838000 |
| Nəqliyyat kodu | 新K |
| Digər | |
| tlf.gov.cn | |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Turfan (uyğ. تۇرپان, çin. sadə. 吐鲁番, pinyin: Tulufán) — Çinin Sinzyan-Uyğur Muxtar Rayonunda şəhər dairəsi. Ərazisi — 69,3 min. km². Dairənin hökuməti Qaoçan rayonunda yerləşir.
Relyefi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qərbində Toksun bölgəsi, şimalqərbində Urumçi şəhəri, şimalında Jimisar bölgəsi və Quçung bölgəsi, şərqində Piçan bölgəsi, şimalında Lopnur bölgəsisi ilə həmsərhəddir.
Qəsəbə və kəndləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Turfan şəhəri, iki məhəllə komitəsi (社区居民委员会; jūmínwěiyuánhùi), iki qəsəbə (镇 zhèn), yeddi çöl qışlağı (乡 xiāng) və üç özəl çöl qışlağı (虚拟乡) kimi məntəqələrdən ibarətdir.
Coğrafya və İqlim
[redaktə | mənbəni redaktə et]Turfan şəhəri Turfan hövzəsinin şimal kənarında qurulmuş, hövzənin ən çuxur yerində Ayding gölü, dəniz seviyəsindən 154,50[2] metr dərinlikdə olan bölgədə yerləşir. Beləcə Turfan dünyada Lut gölünden sonra ikinci çuxur olan hövzəsidır. Dünyanın ən isti bölgələrindən birisidir. Şərqi Türkistanda hava istiliyinin ən yüksək olduğu bir bölgədə qurulmuş olan Turfan, "Alov vahəsi" olaraq da adlandırılır.
Üzüm bağları ilə çevrili mərmər yolları ilə bütün kavlaklar birbirine bağlanmıştır. Halkı misafir perverdirlerdir. Turfan çok eskiden beri çok verimli bir vaha (Karez denilen kanal suyu ile beslenen) ve önemli bir ticaret merkezidir. Karez Turfan'da yaşayan insanların çok önemli bir buluşudur.[3] Karez yerel Uygur dilinde "kaynak" anlamındadır.[4] Tanrı Dağlarından eriyen kar suları, Karez denilen yer altı su kanalları ile Turfan Havzası'nı besler. Turfan'dan ortalama otuz kilometre güneydoğusundaki Gülbah köyünde Doğu Türkistan'ın en tatlı Kavun'u burada yetişir.
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]Diğer verilen isimler: T'u-lu-fan, Turfan, T'u-lu-fan-chen, Tufan, T'u-lu-fan-hsien, Tourfan, Lukchun ve T'urfang.[5]
Tarihsel olaraq İpek Yolunun şimal güzergahında, o zamanlarda Turfannın güneybatısında Korla ve Qaraşar Krallıkları ve güneydoğusunda da Qaraxoca (Gaochang) Krallığı bulunurdu.
Miladdan öncə, erkən II yüzyıllarında Yuezhi'ler və ya Rouzhi (Çincə: 月支, yuè zhī və ya ròu zhī; ayrıca 月氏, yuè shì veya ròu shì), ayrıca bilinir. Da Yuezhi və ya Da Rouzhi (Çincə: 大月支, dà yuè zhī veya dà ròu zhī, "büyük Yuezhi"; ayrıca Ta Yuezhi ya da Ta Rouzhi) Hunlardan şərqə Bəlxə doğru qaçırlar, sonradan Kuşan dövlətini qururlar.
Turfanın 10 km. qərbində Yamaz vadisinde milattan önce 108 - 450 yılları arasındaki dönemde eski krallıklara başkentlik yapmış tarihi Yarğol (Uygur Latin Yéziqi: Yarghol qedimki shehiri, Uyğur Pinyin Yéziqi: Yarƣol k̡ədimki xəhiri; eski ismi: Yarkhoto, Yarχoto) harabeleri bulunur.
Qaoçan Uyğur idikutluğuna (866 - 1209) Turfan qış aylarında, Beşbalık isə yay aylarında paytaxtlıq etmişdir.
Etnik tərkibi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu şəhər də diğər Şərqi Türkistan şəhərləri kimi aşırı miqdarda Xan Çinlilərin köçünə məruz qalıb, Uyğurlar azlığa düşürülmüşdür.
Turfan (şəhər)də yaşayan 2000-ci il sayımına göre xalqlar:
| Etnik qrup | Nüfus | Faiz (%) |
|---|---|---|
| Uyğurlar | 177.106 | 70,38% |
| Xanlar | 55.238 | 21,95% |
| Hui | 18.482 | 7,34% |
| Tujia | 182 | 0,07% |
| Mancurlar | 132 | 0,05% |
| Tu | 98 | 0,04% |
| Monqol | 77 | 0,03% |
| Tibetlilər | 70 | 0,03% |
| Qazax | 56 | 0,02% |
| Miao | 45 | 0,02% |
| Rus | 33 | 0,01% |
| Zhuang | 31 | 0,01% |
| Dongxiang | 30 | 0,01% |
| diğerleri | 72 | 0,03% |
İnzibati bölgüsü
[redaktə | mənbəni redaktə et]Turfan şəhər dairəsi şəhər tabeçiliyndə olan bir rayona və iki qəzaya bölünür:
| |||||||||
| # | Status | Ad | Heroqriflər | Pinyin | Uyğur dili (ərəb şrifti) |
Uyğur dili (latın şrifti) |
Əhali (2003 qeyd.) |
Ərazi (km²) |
Sıxlıq (/km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Rayon | Qaoçan | 高昌区 | Gāochāng qū | تۇرپان شەھىرى | Qarahoja | 260,000 | 13,690 | 19 |
| 2 | Qəza | Piçan (Şanşan) |
鄯善县 | Shànshàn xiàn | پىچان ناھىيىسى | Pichan Nahiyisi | 210,000 | 39,759 | 5 |
| 3 | Qəza | Toksun | 托克逊县 | Tuōkèxùn xiàn | توقسۇن ناھىيىسى | Toqsun Nahiyisi | 110,000 | 16,171 | 7 |
Şəkillər
[redaktə | mənbəni redaktə et]-
"Moğol səfirliyi" -
Turfan Su Muzeyində Turfanın su təchizatı sestemi modeli: dağlardan toplanan su torpağın altı ilə əkin sahələrinə yönləndirilir -
Alov dağlarının görünüşü -
Turfanın Gənclər yolu (QingNianLu) adlanan küçəsi üzüm tənəkləri məhəccərləri ilə kölgəyə bürünmüş -
Turfanın Şimal dəmiryolu vağzalı
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 国务院第七次全国人口普查领导小组办公室 中国人口普查分县资料—2020 (çin). 北京市: 中国统计出版社, 2022. 983 s. ISBN 978-7-5037-9772-9
- ↑ CIA Dünya Olgu kitabı Arxivləşdirilib 2016-10-13 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Turpan Arxivləşdirilib 2002-06-14 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Turfan Arxivləşdirilib 2002-06-14 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Turpan, China Page Arxivləşdirilib 2007-03-26 at the Wayback Machine (ing.)
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Turfan (şehir) İklim arşivi (ing.)
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]