Uzunyarpaq nanə

Uzunyarpaq nanə (lat. Mentha longifolia) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü.

Uzunyarpaq nanə
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Lamidlər Dəstə: Dalamazçiçəklilər Fəsilə: Dalamazkimilər Yarımfəsilə: Pişiknanəsikimilər Triba: Nanəkimilər Cins: Nanə Növ: Uzunyarpaq nanə
Beynəlxalq elmi adı
Mentha longifolia Huds., 1762
Şəkil axtarışı ITIS   32269 NCBI   38859

Hündürlüyü 30-100 sm, sürünən kökümsovlu, gövdəsi düz, dördtilli, sıx yumşaq və qısa tüklüdür, çox vaxt ağımtıl rəngdədir, adətən qollu-budaqlı olan çoxillik ot bitkisidir. Hündürlüyü 30-100 sm olan sürünən kokümsovlu çoxillik bitkidir. Gövdəsi düz, adətən budaqlı, kəsikdə dördkünc, yumşaq tüklü, ağımtıl rəngdədir. Yarpaqları oturaq, ucu biz, uzunsovyumurtavari, bəzən uzunsov-lansetvari, qıraqları mişarvari-diş-dişlidir, üstdən bozumtul-yaşıl, tükləşmiş, altdan ağ keçəvaridir. Çiçəkqrupu gövdənin və ya budaqların ucunda sıx, silindrikvari sünbül əmələ gətirir. Kasacığı zəngvari, çox tüklü, tacı 4–5 mm, çəhrayıdır. Qozcuqları yumurtavari, təpəsi tüklüdür. İyul (iyun)-avqust aylarında çiçəkləyir, sentyabr-oktyabr aylarında meyvə verir. Yarpaqları oturaq və ya aşağı yarpaqları çox qısa saplaq üzərindədir, yumurtaşəkilli-uzunsov və uzunsov-neştərvari formayadək dəyişir, sivri və ya qısa sivriləşmişdir, qaidə hissəsi dəyirmi və ya zəif ürəkşəkillidir, demək olar ki, gövdə həcmini artırandır, kənarları qeyri-bərabər mişarvari-dişlidir, üst tərəfdən göyümtül-yaşıl rəngdədir, tüklüdür, alt tərəfdən ağ keçə-tüklüdür. Çiçək qrupu sıx silindrik sivriləşmiş sünbül şəklində olub, gövdənin və budağın sonunda yerləşmişdir. Tacın uzunluğu 4-5 mmdir, çəhrayı rənglidir, kasacıqdan iki dəfə uzundur. Bölümləri uzunsovdur, borucuğa bərabərdir, yuxarısı biraz daha enlidir. Fındıqcalar deşik-deşik və yumurtaşəkilli olub, təpə hissəsi tüklüdür.

Uzunyarpaq nanə boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin qərbi-palearktik qrupuna aiddir. Skandinaviya, Atlantik və Orta Avropa, Aralıq dənizi, Balkan-Kiçik Asiya, İran, Əfqanıstan, Rusiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bütün rayonlarda bitir.

Hiqromezofitdir, çal-çəmən, subataqlıq və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Rütübətli, nəmli talalarda, çay, göl, bulaq və digər su tutarlarının kənarlarında, bataqlıqda, bağ və bostanlarda bitir. Qrup (5-10 fərd) və zolaqlar əmələ gətirir.

Kumarin, flavonoid, efir yağı, C, K, PP, E vitaminləri, aşı maddələri, steroid, antosian, fenolkarbon və üzvü turşularla zəngindir.

Uzunyarpaq nanə müxtəlif ölkələrin farmakopeyasına daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Eksperimental, Çin və xalq təbabətində, farmakologiyada geniş tətbiq edilir, Azərbaycanın orta əsrlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Əsasən mədə, dalaq, ürək-damar, əsəb, nevralgiya, hipertoniya, epilepsiya, sarılıq, revmatizm, öd kisəsinin daşı, qadın xəstəliklərində, ishal, kəskin respirator infeksiyalar, köp, həzm prosesinin pozulması, yuxusuzluq, stomatit və diş ağrısı zamanı istifadə olunur. Bəlqəmgətirici, diuretik, ağrıkəsici, hemostatik, sedativ, işlədici, antiseptik, antibakterial, antifunqal, antioksidant təsirə malikdir.

Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları, çiçəkləri və toxumları cövhər, tinktura, dəmləmələr və efir yağı şəklində istifadə edilir.

Yerüstü hissəsi əczaçılıq və kosmetik-ətriyyat sənayesində tətbiq edilir, habelə qida və ədviyyə kimi istifadə olunur. Dekorativ, bal və çiçək tozu verən bitkidir.

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalığının rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Talalarda, rütübətli, nəmli talalarda, çay, göl, bulaq və digər su tutarlarının kənarlarında, bataqlıqda, bağ və bostanlarda bitir.

Meşə talalarında, çay, göl, bulaqların rütubətli sahillərində, suvarma kanalları boyunca, bataqlıqların kənarında, bağ və bostanlarda rast gəlinir.

Qədimdən ədviyyat kimi, eləcədə efiryağlı və balverən bitki kimi əkilir və istifadə olunur. Əczaçılıqda, sabunbişirmə və parfümeriya sənayesində tətbiq olunur.

• Mentha spicata var. longifolia L.
• Mentha spicata subsp. longifolia (L.) Tacik