Viktoriya xaçı

Viktoriya xaçı (ing. Victoria Cross, VC) — Britaniyanın ən yüksək hərbi mükafatıdır və döyüşdə göstərilən qəhrəmanlığa görə verilir. Viktoriya xaçı bütün rütbə və xidmət sahələrinin hərbi qulluqçularına, eləcə də hərbi komandanlığa tabe mülki şəxslərə verilə bilər.

Viktoriya xaçı
Victoria Cross
Ölkə
Tip hərbi mükafat[d], xaç[d]
Təltif edir
  • Böyük Britaniya monarxı[d]
Statistika
Təsis tarixi 29 yanvar 1856
İlk təltif
  • 1856
Son təltif
  • 26 fevral 2015
Təltif sayı 1.356
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi məlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mükafat 29 yanvar 1856-cı ildə təsis edilib, fərman 1854-cü ilə qədər olan hadisələrə görə mükafatlandırmağa icazə verirdi, bu, Krım müharibəsi zamanı fərqlənənləri də mükafatlandırmaq üçün edilmişdi. İlk mükafatlandırma mərasimi 26 iyun 1857-ci ildə baş tutdu və cəmi 1356 mükafat verildi. Bir döyüşün nəticələrinə əsasən ən çox "Viktoriya xaçı" mükafatı 1879-cu ildə (ing. Battle of Rorke’s Drift)dən sonra verildi: bir dəfəyə bu şərəfə 11 nəfər layiq görüldü.

Viktoria xaçı bürüncdən hazırlanmışdır və Cross pattée adlanan formaya malikdir (şüaların mərkəzə doğru daraldığı, lakin Malta xaçından fərqli olaraq uclarında kəsiklər olmayan xaç) ön tərəfində tac üzərində dayanmış şir və üzərində "Şücaətə görə" sözləri yazılmış lent təsvir edilmişdir (ing. For Valor)[1]. Xaç moruq rəngli muar lentlə örtülmüş blokun köməyi ilə paltara bərkidilir. Blokun arxa tərəfində mükafatlandırılan şəxsin nömrəsi, adı, rütbəsi və bölüyü, xaçın arxa tərəfində isə — göstərilən şücaətin baş verdiyi tarix həkk olunur.

Ümumiyyətlə belə hesab edilir ki, bütün xaçlar Sevastopolun alınmasından sonra ələ keçirilən rus silahlarının bürüncündən hazırlanır, lakin müasir tədqiqatlar xaçların 1914-cü ilə qədər hazırlandığını və 1942–1945-ci illər arasında hazırlanmış xaçların həqiqətən də bu metaldan töküldüyünü şübhə altında qoyur[2].

1991-ci ilin yanvarında Avstraliya üçün Viktoriya Xaçı təsis edildi (ilk mükafat 2009-cu ildə), 1993-cü ilin fevralında Kanada üçün Viktoriya Xaçı təsis edildi (hələ təltif edilməyib), 1999-cu ilin sentyabrında Yeni Zelandiya üçün Viktoriya Xaçı təsis edildi (ilk və hələki yeganə təltif 2007-ci ildə — onbaşı (ing. Bill Henry «Willie» Apiata)). Bu mükafatlar təsis olunmazdan əvvəl Britaniya Birliyinin bu ölkələrinin vətəndaşlarına adi Viktoriya xaçları verilirdi.

Hal-hazırda (2019-cu ilin oktyabr ayının sonuna) orijinal Viktoriya Xaçının 5 kavaleri sağdır (həmçinin, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı xaç almış bir şəxs), Avstraliya üçün Viktoriya xaçının 3 və Yeni üçün Viktoria xaçının 1 kavaleri var. 2015-ci ilin fevralında son xaç alan kavaler (ing. Joshua Mark Leakey)dir.

XIX əsrdə 50-dən çox Viktoriya xaçı sahiblərinin portreti rəssam (ing. Louis William Desanges) tərəfindən hazırlanmış və Viktoriya xaçı qalereyasında yerləşdirilmişdir. Bu günə qədər kolleksiya dağıdılıb.

Yaşayan kavalerləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adı Doğum tarixi Təltif ili
(ing. John Alexander Cruickshank) 1920 1944
(ing. Rambahadur Limbu) 1939 1966
(ing. Keith Payne) 1933 1969
(ing. Johnson Gideon Beharry) 1979 2005
(ing. Bill Henry «Willie» Apiata)
Yeni Zelandiya üçün Viktoriya xaçı		 1972 2007
(ing. Mark Donaldson)
Avstraliya üçün Viktoriya xaçı		 1979 2009
(ing. Ben Roberts-Smith)
Avstraliya üçün Viktoriya xaçı		 1978 2011
(ing. Daniel Alan Keighran)
Avstraliya üçün Viktoriya xaçı		 1983 2012
(ing. Joshua Mark Leakey) 1988 2015

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Виктории крест  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  2. ↑ "Author explodes myth of the gunmetal VC", статья в газете The Telegraph Arxivləşdirilib 2007-12-24 at the Wayback Machine (ing.)