X-effektivliyi

X-effektivliyi (ing. X-Efficiency ) — 1966-cı ildə amerikalı iqtisadçı Harvi Leybenşteyn tərəfindən təklif olunan iqtisadi agentin fəaliyyətinin effektivliyi konsepsiyası (nəzəriyyəsi), təşkilati təkmilləşdirmələri stimullaşdırmaq, işçilərin motivasiyasını artırmaq və digər daxili amillərlə müəyyən bir texnologiya ilə xərcləri azaltmaq və məhsuldarlığı artırmaq qabiliyyətini təmsil edir. təkmilləşdirmələr.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1966-cı ildə Harvi Leybenstaynin "Ayrılma Effektivliyi X-Effektivliyinə qarşı"[1] məqaləsi nəşr olundu və burada ilk dəfə firma performansının yeni konsepsiyası təqdim edildi[2].

Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

X-effektivliyi — iqtisadi agentin (firmanın) təşkilati təkmilləşdirmələri stimullaşdırmaq, işçilərin və menecerlərin motivasiyasını artırmaq, işə qəbul və işdən azad etmək də daxil olmaqla geniş çeşidli biznes qərarlarının təkmilləşdirilməsi yolu ilə müəyyən bir texnologiya ilə xərcləri azaltmaq və məhsuldarlığı artırmaq bacarığı; yüksəlişlər, maaşlar və bonuslar, məkanın təşkili, mebel seçimi, telefonlar, parkinq yerləri və s[3].

Mövcud resurslar dəsti və ən yaxşı texnologiya ilə mümkün olan maksimum məhsulu istehsal edən firmanın fəaliyyəti X-səmərəli adlanır. Əgər buna nail olunmursa, o zaman firmanın X-səmərəsizliyi var. Fərdlər və ya firmalar heç vaxt bacardıqları qədər yaxşı çıxış etmirlər.

Məhsulun artımının mənbələrindən biri X-effektivliyin üç elementidir: daxili motivasiya səmərəliliyi, xarici motivasiya səmərəliliyi və qeyri-bazar resurslarının səmərəliliyi.

Klassik bölüşdürmə (paylayıcı) səmərəliliyin konsepsiyasından fərqli olaraq, X-effektivliyi sistemdə resursların yenidən bölüşdürülmədiyi, lakin məhsulların istehsalı üçün verilmiş resurslar toplusunun istifadə edildiyi şərtləri nəzərə alır. Fəaliyyətin digər sahələrində bu resurslardan ən yaxşı şəkildə istifadə imkanlarını nəzərə almır. Məsələn: Xəndəklər qazmaq üçün neyrocərrahlardan istifadə edən firma X-səmərəli ola bilər, baxmayaraq ki, xəstələri müalicə etmək üçün neyrocərrahlardan istifadə cəmiyyət üçün daha səmərəli ola bilər.

Tənqid[redaktə | mənbəni redaktə et]

Corc Stiqler 1976-cı ildə “X-Effektivliyin mövcudluğu” [4] məqaləsində Harvi Leybenstaynin X-effektivliyi konsepsiyasını tənqid edir, ona görə ki, məhsulun həcmini maksimuma çatdırmaq həmişə səmərəliliyin təzahürü deyil məhsuldarlığı artırmaqla, lakin istirahət vaxtınızı artırmaqda və sağlamlığınızı qorumaqda maraqlıdır, çünki firmanın işçiləri heç də səmərəli deyil.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Лейбенстайн Х. Аллокативная эффективность в сравнении с «X-эффективностью» (PDF) (Вехи экономической мысли. Т.2. Теория фирмы). СПб.: Экономическая школа. 2000. 477–506. ISBN 5-900428-49-4.
  2. ↑ Huil M. Critical view on Leibenstein’s X-Efficiency Theory (PDF). University of Twente, Faculty of Management and Governance. 6 November, 2014.
  3. ↑ 50 лекций по микроэкономике: В двух томах. 2. СПб.:Экономическая школа. Тарасевич Л.С., Гальперин В.М., Игнатьев С.М. 2004. ISBN 5-902402-05-0.
  4. ↑ Stigler G.J. Association The Xistence of X-Efficiency (PDF) (The American Economic Review, Vol.66, No.1). March 1976. 213–216.