Xalid Oşayev
Xalid Dudayeviç Oşayev (çeç. Ошаев, Халид Дудаевич ; 20 dekabr 1897 (1 yanvar 1898), Terek vilayəti – 12 dekabr 1977 və ya 3 sentyabr 1977[1]) — Çeçen yazıçısı, alimi və dramaturqu.
| Xalid Dudayeviç Oşayev | |
|---|---|
| çeç. Ошаев, Халид Дудаевич | |
 | |
| Doğum tarixi | 20 dekabr 1897 (1 yanvar 1898) |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 dekabr 1977 (79 yaşında) və ya 3 sentyabr 1977[1] (79 yaşında) |
| Milliyyəti | çeçen |
| Fəaliyyəti | yazıçı, dramaturq |
| Fəaliyyət illəri | 1926-1968 |
| Əsərlərinin dili | rus |
| İstiqamət | sosrealizm |
| Üzvlüyü |
|
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Xalid Oşayev 1897-ci ildə Vozdvijenskaya qəsəbəsində (indi mövcud deyil, müasir Çeçenistan ərazisində yerləşirdi) işçi ailəsində anadan olub. 1916-cı ildə Qroznı real məktəbini bitirmiş, sonra Petroqradda Meşəçilik İnstitutunda oxumuşdur. 1921–1922-ci illərdə Çeçen İnqilab Komitəsinə rəhbərlik edib. Sonra Vladiqafqazdakı Dağ Pedaqoji İnstitutunun direktoru oldu. 1925–1930-cu illərdə Oşayev Çeçenistanda vilayət xalq maarif şöbəsinin müdiri olmuşdu.[2]
Xalid Oşayevin ilk əsərləri 1926-cı ildə nəşr edilmişdir. Oşayev Rusiyada vətəndaş müharibəsindən bəhs edən "Odlu illər" ("Alun Şeraş") adlı dörd kitabda romanın müəllifidir. O, həm də qan davasına qarşı mübarizədən bəhs edən "Vendettanın ölümü" hekayəsinin həmmüəlliflərindən biridir. Oşayevin "Aslanbek Şeripov" (Vətəndaş Müharibəsi haqqında), "Gənə", "Mübarizə davam edir", "Selasat", "İki Zaybull", "Kim günahkardır", "Bir əlində iki qarpız", "Zulay" pyesləri tamaşaçılar arasında populyardır. Bədii əsərlərlə yanaşı, Oşayev çeçen folkloruna dair bir sıra elmi məqalələr yazmışdır.
X. Oşayev ədəbi yaradıcılıqla yanaşı elmi axtarışlarla da məşğul olub. Belə ki, o Brest qalasının müdafiəsində iştirak etmiş həmyerlilərinin axtarışı və şəxsiyyətinin müəyyən edilməsi üzrə məsuliyyətli işlə məşğul olmuşdur. Oşayev Brest müdafiəsində iştirak etmiş çeçenlər haqqında 1968-ci ildə nəşr olunmuş "Brest od yumruğudur" bədii və sənədli hekayəsini yazmışdır. Xalid Oşayevin bu əsəri 1990-cı ildə yenidən nəşr edilmişdir.
1925-ci ildə Oşayev latın qrafikası əsasında çeçen əlifbası tərtib etmişdir. 1937-ci ildə Oşayev həbs olunana qədər bu əlifbadan istifadə edildi. 1925-ci ildə Oşayevin təşəbbüsü ilə Çeçen-İnquş respublika diyarşünaslıq muzeyi yaradıldı. 1931-ci ildə Oşayev Çeçen-İnquş Elmi-Tədqiqat Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etdi və onun ilk rəhbəri oldu.[2]
Əsərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Alovlu İllər: Tarixi Roman. Çeçen Ədəbiyyatı Kitabxanası. 3 (Çeçen Ədəbiyyatına Dəstək Fondu). 2009. ISBN 5918210024.
- Çeçen-İnquş alayı haqqında bir söz: sənədli və bədii əsərlər toplusu. El-FA. 2004.
- Alovlu İllər: Tarixi Roman. Çeçen Ədəbiyyatı Kitabxanası. 1988.
- Alovlu İllər: Tarixi Roman. Çeçen Ədəbiyyatı Kitabxanası. 1970.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- ↑ 1 2 Ошаев, 2001
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. 1 (2000 nüs.). Гр.: Седа. 1999. 396–431.
- Майрбек Ошаев. О Халиде Дудаевиче Ошаеве // Вестник «Лам». № 6. — 2001. avqust.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Чентиева М. Д. Ошаев // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — М. : Советская энциклопедия, 1962–1978.
- Ошаев Халид Дудаевич / М. Б. Гешаев // Океанариум — Оясио. — М. : Большая российская энциклопедия, 2014. — С. 753. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004–2017, т. 24). — ISBN 978-5-85270-361-3.
- К переписке Хаджи-Мурата Мугуева и Халида Ошаева